Τετάρτη 12 Απριλίου 2017

Η μαγεία και οι νεκροί στην Κλασική Ελλάδα

«Η μαγεία και οι νεκροί στην Κλασική Ελλάδα». Το δημοσίευμα της Sarah Iles Johnston, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Ελληνικής και Λατινικής Φιλολογίας, στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάϊο, Columbus, Ohio. Επάμω αριστερά: Σχέδιο της Εκάτης με τα έξι χέρια της και «χαρακτήρες» από ένα μολυβένιο defixio, που βρέθηκε στην Αγορά των Αθηνών (παραχωρήθηκε ευγενικά από τον D. Jordan). (Βλέπε: Περιοδικό «Αρχαιολογία», Τεύχος 70, Μάρτιος 1999)

Τι αποκαλύπτει η πανεπιστημιακός κ. Sarah Iles Johnston

Ανοίγοντας κανείς το περιοδικό «Αρχαιολογία» (Τεύχος 70, Μάρτιος 1999) θα βρει ένα άρθρο με τίτλο: «Η μαγεία και οι νεκροί στην Κλασική Ελλάδα». Το δημοσίευμα αυτό το υπογράφει η κ. Sarah Iles Johnston, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ελληνικής και Λατινικής Φιλολογίας, στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάϊο, Columbus, Ohio, το οποίο περιληπτικά αναφέρει τα εξής:

«Το άρθρο πραγματεύεται τη σχέση νεκρών και ζώντων. Στα μαντεία των νεκρών, το ρόλο του μεσάζοντος έπαιζαν οι γόητες (από το ρήμα γοάω, θρηνώ), επιδιώκοντας είτε να κατευνάσουν τους νεκρούς, είτε να τους δραστηριοποιήσουν ενάντια σε κάποιον ζωντανό, είτε να εξασφαλίσουν την ευμένειά τους για τον πελάτη τους. Ο Ηρόδοτος διηγείται την ιστορία του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου και του φαντάσματος της γυναίκας του Μέλισσας.


Γνωστή είναι και η ιστορία του Σπαρτιάτη Παυσανία που δολοφονήθηκε στο ναό της Αθηνάς. Θεσσαλοί γόητες ή ψυχαγωγοί κατάφεραν να κατευνάσουν το φάντασμά του. Η Κλυταιμνήστρα ζητάει από την Ηλέκτρα να κάνει σπονδές, προκειμένου να κατευναστεί το φάντασμα του Αγαμέμνονα. Σπονδές σε τρίστρατα αφιερώνονταν και στην αφέντρα των φαντασμάτων Εκάτη. Πινακίδες με κατάρες που στοχεύουν τους ανταγωνιστές τοποθετούνται σε τάφους, πηγάδια ή κάτω από ναούς θεοτήτων που σχετίζονται με τον Κάτω Κόσμο.
Οι επικλήσεις των μάγων για συνεργασία στρέφονται προς κόρες και εφήβους που χάθηκαν αδόκητα, σε θύματα φόνου ή σε άταφους νεκρούς. Περίανδρος και Άτοσσα ζητούν από τους νεκρούς γνώσεις που οι ίδιοι δεν κατέχουν. Τα καθήκοντα του γόητος, επίκληση νεκρών και μύηση σε μυστήρια, συνδυάζονται στη μορφή του Ορφέα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι Έλληνες, που δεν αισθάνονται άνετα με τους γόητες, τους αποδίδουν ξένη καταγωγή.» (2)

Τι σημαίνει η λέξη φάντασμα;


Ανοίγοντας το Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας των Εκδόσεων "Πάπυρος", θα διαβάσουμε τα εξής:

φάντασμα το, ΝΑ, και φάνταγμα Ν [φαντάζω, -ομαι]· 1. υπερφυσικό, άυλο ον (α. «αντίκρυ από τα πλάσματα τού νοός τ' αληθινά / τού προβαίνουν δύο φαντάσματα», Σόλωμ.· β. «νυκτέρων φαντασμάτων ἔχουσι μορφάς», Αισχύλ.)· 2. οπτασία, είδωλο, εμφάνιση προσώπου που έχει πεθάνει· 3. φανταστική εικόνα, φανταστική παράσταση, είκασμα· || (νεοελλ.) 1. (λαογρ.) ψυχή, πνεύμα, φάσμα νεκρού ανθρώπου, ιδίως θανατωμένου ή κολασμένου, που συχνάζει στον τόπο όπου έζησε ή όπου τόν έθαψαν, στοιχειό (α. «το φάντασμα τού βασιλιά Ληρ»· β. «πύργος γεμάτος φαντάσματα»)· 2. έπαρση, αλαζονεία· 3. (μτφ.) άνθρωπος κάτισχνος ή πολύ άσχημος (α. «έγινε φάντασμα μετά από την εντατική δίαιτα που έκανε»· β. «είναι σαν φάντασμα κι ας βάζει τόσες καλλυντικές κρέμες στο πρόσωπο»)· || (αρχ.) 1. η αποτύπωση ενός πράγματος στον νου, ο σχηματισμός τής ιδέας τής εικόνας ενός πράγματος· 2. όνειρο· 3. (στον πληθ.) τὰ φαντάσματα· α) φαινόμενα («τὰ ἐν ἀέρι φαντάσματα», Αριστοτ.)· β) θαύματα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλέπε και Εγκυκλοπαίδεια «Μαλλιάρης-παιδεία»
2. Περιοδικό «Αρχαιολογία», Τεύχος 70, Μάρτιος 1999, Κύριο θέμα: Mαγεία: ελληνική Aρχαιότητα, Σελίδες: 16-21.



Πηγή