Τρίτη 7 Μαΐου 2019

«Περί όνου σκιάς»

Σύμφωνα με τον Μάριο Πλωρίτη, η φράση έχει αφετηρία της μια «πολύκροτη» δίκη στα Άβδηρα: «Ένας γιατρός είχε νοικιάσει ένα γαϊδούρι για να πάει σε γειτονική πόλη. Στο δρόμο, ψημένος απ’ τον ήλιο, σταμάτησε να ξεκουραστεί, κι επειδή ο τόπος ήταν άδεντρος, ξάπλωσε για λίγο στη σκιά του γαϊδάρου, τη μόνη σκιά της περιοχής.

Ο αγωγιάτης όμως του ζήτησε μεγαλύτερο αγώι, επειδή, λέει, του είχε νοικιάσει μόνο το γάιδαρο, όχι και τη σκιά του! Στη δίκη που ακολούθησε, αλλά και μετά, οι Αβδηρίτες χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα, που τσακώνονταν καιρό γι’ αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός…»

Οι νεόπλουτοι κάτοικοι των Αβδήρων της Θράκης θεωρούνταν σπάταλοι, ματαιόδοξοι και φαντασμένοι «μέχρι κουφότητος». Το όνομα Αβδηρίτης είχε καταντήσει υβριστικός χαρακτηρισμός -«αβδηριτισμός» σήμαινε την ακρισία και την κενοδοξία κι είχαν καθιερωθεί σχετικές εκφράσεις, όπως «αβδηριτικόν πάθος» (αρρώστια) και «αβδηριτισμόν οφλισκάνω» (πάσχω από – ή κατηγορούμαι για αβδηριτισμό).

Τη μωρία των Αβδηριτών ο Ιπποκράτης την είχε αποδώσει σε κάποιες τοπικές «αρρώστιες που κατάστρεφαν τις πνευματικές δυνάμεις των ανθρώπων», ενώ ο Ρωμαίος σατιρικός Γιουβενάλης ισχυριζόταν πως φταίει «ο ηλίθιος αέρας που κάνει τους κατοίκους προβατόμυαλους.» Ωστόσο, από τα Άβδηρα κατάγονταν οι μεγάλοι φιλόσοφοι Δημόκριτος και Λεύκιππος, ο κορυφαίος σοφιστής Πρωταγόρας και ο λόγιος Εκαταίος.

Όταν οι Αβδηρίτες έφτιαξαν μια τεράστια πύλη για τη σχετικά μικρή πόλη τους, ο φιλόσοφος Διογένης τους συμβούλεψε σαρκαστικά «να κλείσουν την πύλη γιατί μπορεί να φύγει από εκεί η πόλη ολόκληρη»…


Μάριος Πλωρίτης. Παθολογίες συγχρόνου βίου. Το Βήμα, 26.5.1991.


Πηγή