Η Ήπειρος στην Προϊστορική Εποχή
Η Ήπειρος κατοικήθηκε από τους παλαιολιθικούς χρόνους. Οι ανασκαφή του Βρεττανού καθηγη-τή Eric Higgs με τον Σωτήριο Δάκαρη το 1963-1965 στό Παλαιολιθικό Σπήλαιο Ασπροχάλικο Πρέ-βεζας απέδωσε ευρήματα ζωής Homo Sapiens από το 100.000 - 10.000 πΧ. Παρόμοια ευρήματα βρήκαν οι ανωτέρω στη θέση Καστρίτσα Ιωαννίνων.Μεταγενέστερα οι κάτοικοι εκείνης της επο-χής ήταν τροφοσυλλέκτες,κυνηγοί και ποιμένες και κατασκεύασαν μεγάλoυς τύμβους για να θά-ψουν τους ηγέτες τους.Οι τύμβοι αυτοί είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά με εκείνους που κατασκευ-άστηκαν αργότερα από τους Μυκηναίους.Το στοιχείο αυτό έχει υποστηριχθεί από την αρχαιολο-γική κοινότητα ότι αποτελεί απόδειξη της συγγένειας μεταξύ Ηπειρωτών της παλαιολιθικής και νεολιθικής εποχής και Μυκηναίων της μετέπειτα εποχής του Χαλκού.Στην Ήπειρο βρέθηκαν και πολλοί οικισμοί και ευρήματα της καθεαυτού Μυκηναϊκής εποχής.Τα πιο σημαντικά από αυτά βρέθηκαν στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα ποταμού και στο Μαντείο της Δωδώνης (του Δωδω-ναίου Δία).
Οι Δωριείς εισέβαλαν στην Πελοπόννησο διάμεσω της Ηπείρου και της Μακεδονίας στο τέλος της 2ης χιλιετίας π.χ. (περίπου 1100 με 1000 π.χ.),όμως οι λόγοι αυτής της μετακίνησης δεν έχουν διασαφηνιστεί.Ενώ πολλοί κάτοικοι της περιοχής μετανάστευσαν προς νότο,εκείνη την εποχή εμφανίστηκαν στην Ήπειρο οι τρεις βασικές φυλές της (σύμφωνα και με τους ιδρυτικούς μύθους των φυλών αυτών).Τα φύλλα αυτά ήταν οι Χάονες στα βορειοδυτικά (σημερινή Αλβανία),οι Μολοσσοί στο κέντρο (Ιωάννινα και Άρτα) και οι Θεσπρωτοί στο νότο (Θεσπρωτία και Πρέβεζα).
Η Ήπειρος στην Αρχαιότητα
Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ελληνικά φύλα που διαμορφώθηκαν στα πρότυπα της πόλης-κράτους,όπως η Αθήνα,η Σπάρτη και η Κόρινθος,οι Ηπειρώτες ζούσαν σε μικρά χωριά.Η περιοχή βρίσκονταν στο άκρο του ελληνικού κόσμου και συχνά οι ηπειρώτικες φυλές είχαν να αντιμετωπί-σουν εισβολείς από τον βορά.Η περιοχή πάντως ήταν ιδιαίτερης θρησκευτικής σημασίας για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο,λόγω της παρουσίας του Μαντείου της Δωδώνης.
Οι Αιακίδες εγκαθίδρυσαν δυναστεία Μολοσσών στην Ήπειρο και την ένωσαν σε ενιαία πολιτική οντότητα από το 370 π.χ..Οι Μολοσσοί συμμάχησαν με το ισχυρό,εκείνη την εποχή,μακεδονικό βασίλειο και το 359 π.χ. η Μολοσσίδα πριγκίπισσα Ολυμπιάδα,ανηψιά του βασιλιά Αρύββα της Ηπείρου,παντρεύτηκε τον βασιλιά Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας.Θα έφερνε στον κόσμο τον Μέγα Αλέξανδρο.
Με τον θάνατο του Αρύββα,τον διαδέχτηκε ο Αλέξανδρος Α' της Ηπείρου στον θρόνο.Ο Αιακίδης της Ηπείρου διαδέχτηκε τον Αλέξανδρο,όμως εκθρονίστηκε από τον Κάσσανδρο της Μακεδονίας το 313 π.χ..Ο γιος του Αιακίδη Πύρρος ανέβηκε στον θρόνο το 295 π.χ. και για έξι έτη πολέμησε εναντίον των Ρωμαίων στην Νότια Ιταλία και την Σικελία.Η εκστρατεία του έκανε την Ήπειρο, προσωρινά,ισχυρή δύναμη στον τότε γνωστό κόσμο και από τότε υπάρχει ο όρος Πύρρειος νίκη, που αναφέρεται στις νίκες που όμως προκαλούν δυσαναπλήρωτες απώλειες στον νικητή.
Τον 3ο αι. π.χ. η Ήπειρος παρέμεινε υπολογίσιμη,ενωμένη υπό το Κοινό των Ηπειρωτών ως ομό-σπονδο κράτος με το δικό της κοινό αντιπροσώπων (ή συνέδριο,όπως αναφέρονταν).Όμως,βρέ-θηκε στο επίκεντρο των πολέμων μεταξύ Μακεδονίας και της ανερχόμενης δύναμης: της Ρώμης.Το κοινό των Ηπειρωτών παρέμεινε ουδέτερο στην διαμάχη αυτή,όμως στον Γ’ Μακεδονικό Πόλεμο (171-168 π.χ.) οι Μολοσσοί πήραν το μέρος των Μακεδόνων,ενώ οι Χάονες και οι Θεσπρωτοί το μέρος των Ρωμαίων.Οι συνέπειες ήταν καταστροφικές για την Ήπειρο,οι Μολοσσοί υποτάχθηκαν το 167 π.χ. και 150.000 κάτοικοι έγιναν σκλάβοι. Η περιοχή λεηλατήθηκε τόσο έντονα από τους Ρωμαίους που έπρεπε να περάσουν 500 χρόνια για να επανακάμψει και πάλι η ζωή στην Ήπειρο.
Ρωμαϊκή και Βυζαντινή εποχή
Με τη ρωμαϊκή κατάκτηση έπαψε και η ανεξαρτησία της Ηπείρου.Το 146 π.Χ. έγινε ρωμαϊκή επαρχία με το όνομα ‘’Παλαιά Ήπειρος’’.Η παράκτια περιοχή γνώρισε σχετική εμπορική άνθιση, ενώ η κατασκευή της Εγνατίας οδού έδωσε περαιτέρω ώθηση στην εμπορική και οικονομική δρα-στηριότητα της περιοχής.
Παρά την εναλλαγή διοικήσεων και κατακτητών,τουλάχιστον οι πόλεις της Ηπείρου διατηρούσαν κυρίως Ελληνικό πληθυσμό.Όπως αναφέρεται σε πανηγυρικό κείμενο που γράφτηκε μεταξύ 1427-1446, "Αι δε πόλεις καθαρόν έτι σώζουσι το ελληνικόν γένος, ...".[4]
1.Στράβων, γεωγραφικά 7,7,4 "Ταύτην δη την οδό εκ των περί την Επίδαμνον και Απολλω-νίαν τόπων ιούσιν εν δεξιά μεν εστί τα Ηπειρωτικά έθνη,κλυζόμενα τω Σικελικώ πελά-γει μέχρι Αμβρακικού κόλπου,εν αριστερά δε τα όρη τα των Ιλλυριών,ά προδιήλθομεν και τα έθνη τα παροικούντα".Η οδός στην οποία αναφέρεται ο Στράβων είναι η Εγνατία,που ακολουθεί την κατεύθυνση της κοιλάδας του Σκούμπι.
2.Ο Στέφανος Βυζάντιος στο έργο του "Εθνικά" αναφέρει: "Εκαταίος ο Μιλήσιος λιμένα καλεί Ηπείρου Ωρικόν (κοντά στον Αυλώνα) εν τη Ευρώπη".
3.Κλαύδιος Πτολεμαίος,Γεωγραφική αφήγησις βιβλίο Γ',κεφ. 13 "Αρχή Ελλάδος από Ωρυκίας και αρχέγονος Ελλάς Ήπειρος".
3.Ι.Κ. Βογιατζίδου: Συμβολή εις την Μεσαιωνικήν Ιστορίαν της Ηπείρου,Ηπειρωτικά Χρονικά, 1926,τομ. 1ος,σελ. 72-80.
4.Ο πανηγυρικός οφείλεται σε ανώνυμο συγγραφέα και φυλάσσεται στη Βιλιοθήκη του Βατικα-νού.Δημοσιεύτηκε πρώτα από τον Σπ. Λάμπρου στα "Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά",τόμ. Γ', σελ. 194,7,Αθήνα,1928.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΠΠΑΣ: Απ΄ την συνοπτική αυτή ιστορική περιγραφή,καταλήγουμε:
1.οι αρβανίτες,ως ακρινοί Ηπειρώτες,καταγόμαστε απ΄ τους Χάονες.
2.ήδη τον 5ο π.Χ. αι. υπήρχε στην περιοχή γλωσσική ιδιαιτερότητα,που ανάγκασε τον Θουκυδίδη σε "βαρβαρικό" χαρακτηρισμό της.Σίγουρα μίλαγαν Ελληνικά οι Ηπειρώτες και ίσως φτωχότερα της αττικής διαλέκτου (ειδικά οι ακρότατοι Χάονες),αλλά δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες.Βάσιμα καταλήγουμε ότι κάπως έτσι ξεπήδησε/προέκυψε το ιδιωματικό ντοπιολάλημα (αρβανίτικα),αφού οι ετυμολογήσεις των λέξεών του αναδεικνύει την αρχαία ελληνική.
Πηγή