Μια επαναστατική φωτογραφική μέθοδος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ζωντάνεψε ξανά κάτω από το φως των υπέρυθρων ακτίνων τους σβησμένους στίχους άγνωστων έργων τών Σοφοκλή, Ευριπίδη, Αρχιλόχου και Ησιόδου από τους Παπύρους της Οξυρρύγχου και ανοίγει τον δρόμο για να γνωρίσουμε τα χαμένα έργα της Αρχαίας Ελλάδας, της Ρώμης και άγνωστα Ευαγγέλια. Οι επιστήμονες περιμένουν να διαβάσουν με την ίδια μέθοδο συνολικά 5.000.000 λέξεις!
Εύρημα! Πάνω από 400.000 αποσπάσματα σβησμένων παπύρων που είχαν βρεθεί κουρελιασμένα, μαυρισμένα και σκοροφαγωμένα από τον περασμένο αιώνα (το 1897) στη λάσπη της αρχαίας πόλης Οξύρρυγχος της Αιγύπτου και φυλάσσονταν σε 800 κούτες στη Βιβλιοθήκη Sackler στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μπορούν τώρα να διαβαστούν. Το σβησμένο μελάνι φωτίζεται και βγαίνει στο φως κάτω από το φάσμα των υπέρυθρων ακτίνων και τα κείμενα φωτογραφίζονται βάσει μιας τεχνολογίας που χρησιμοποιείται σε δορυφορικές φωτογραφίσεις και εφαρμόσθηκε από ειδικούς του Νέου Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, επαναφέροντας έτσι στη «ζωή» ποιος ξέρει πόσους θησαυρούς της χαμένης αρχαίας ελληνικής γραμματείας.
Μόνο κατά τις τέσσερις πρώτες ημέρες οι κλασικοί φιλόλογοι και ιστορικοί του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης έκαναν καταπληκτικές ανακαλύψεις, ερευνώντας αποσπάσματα διαλόγων του Σοφοκλή, όπως αποδείχθηκε, από την τραγωδία του «Επίγονοι». Το έργο που έγραψε για την τύχη των παιδιών τών «Επτά επί Θήβας», τριάντα ολόκληρους στίχους από τις Ελεγείες του ποιητή Αρχιλόχου του 7ου αι. π.X., αποσπάσματα ενός χαμένου μυθιστορήματος του Λουκιανού του 2ου αιώνα, ενός μυθολογικού ποιήματος του Παρθενίου του 1ου αι. π.X. και σπαράγματα έργων του Ησιόδου (επίσης του 7ου αι. π.X.).
Παγκόσμια αίσθηση προκάλεσαν και η ανακάλυψη μιας ωδής του Πινδάρου και ενός αποσπάσματος από το βιβλίο της Αποκαλύψεως, όπου μιλά το Κτήνος.
H ανακάλυψη αυτής της μεθόδου - εμφάνισης των κειμένων μπορεί να αυξήσει κατά 20% το υλικό της αρχαίας γραμματείας, να μας γνωρίσει τα χαμένα έργα, να συμπληρώσει πολλά κενά. Υπολογίζεται όμως ότι θα χρειασθεί μία δεκαετία για να διαβασθεί και να αποδοθεί ο μεγαλύτερος θησαυρός αρχαίων κλασικών χειρογράφων του κόσμου, τα οποία σώζονται σε αποσπασματική μορφή και συνθέτουν ένα τεράστιο παζλ. «Κανονικά είμαστε τυχεροί και μόνο αν αποκτήσουμε ένα τέτοιο εύρημα τη δεκαετία», εξήγησε ο καθηγητής Ρίτσαρντ Γιάνκο, επικεφαλής τώρα του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. «Ανεκτίμητη» θεωρεί ο δρ Πίτερ Τζόουνς την ανεύρεση των 30 στίχων του ποιητή Αρχιλόχου, από τον οποίο σώζονταν συνολικά μέχρι σήμερα μόνο 500 γραμμές.
«H συλλογή των Παπύρων της Οξυρρύγχου είναι απαράμιλλης σημασίας, ιδιαίτερα τώρα που μπορεί να διαβασθεί πλήρως και με σχετική ταχύτητα», είπε ο διευθυντής της έρευνας δρ Ντερκ Όμπνικς. Και συνέχισε: «Το υλικό θα ρίξει φως σε κάθε πλευρά της ζωής στην ελληνιστική και τη ρωμαϊκή Αίγυπτο και κατ' επέκτασιν σε όλο τον κλασικό κόσμο».
Ενώ ο ιστορικός Μπετάνι Χιούζ, που επιμελείται σειρά βρετανικών τηλεοπτικών εκπομπών για τους παπύρους της Οξυρρύγχου πρόσθετε πως «οι αιγυπτιακές χωματερές αποδείχθηκαν χρυσωρυχεία. Οι επιστήμονες θρηνούσαν πάντα την απώλεια σημαντικών κειμένων μεγαλοφυών ποιητών, όπως η Σαπφώ ή ο Σοφοκλής. H ανάγνωση τούτων των παπύρων θα αλλάξει, αν μη τι άλλο, το χάρτη της γνώσης μας για την αρχαία ελληνική - αλλά και τη ρωμαϊκή - δημιουργία».
Το μεγαλύτερο ποσοστό των παπύρων είναι γραμμένο στην ελληνική γλώσσα. Υπάρχουν όμως κείμενα στις γλώσσες λατινική, εβραϊκή, κοπτική, συριακή, αραμαϊκή, αραβική, νουβιανή και πρώιμη περσική. Ελάχιστα από αυτά έχουν αναγνωσθεί και το σύνολο του θησαυρού των παπύρων φυλάσσεται σε 800 κιβώτια.
Οικογενειακά αρχεία πίσω από τις τραγωδίες
H Οξύρρυγχος της Αιγύπτου πήρε το όνομά της από τα άφθονα γνωστά ψάρια από τα οποία προέρχεται το χαβιάρι. Ήταν μια τυπική ελληνοαιγυπτιακή πόλη που ήκμασε ώς το 350-400 μ.X., αλλά με το πέρασμα του χρόνου την κατάπιε η άμμος...
Σκαλίζοντας τον σκουπιδότοπο της χαμένης πόλης, δύο αρχαιολόγοι της βικτωριανής εποχής έκαναν μια εκπληκτική ανακάλυψη: χιλιάδες σπαράγματα αρχαίων παπύρων, με κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων είχαν χρησιμοποιηθεί για να καταγραφούν στην πίσω όψη τους αξιομνημόνευτες στιγμές της καθημερινής ζωής της πόλης (όπου επιτρεπόταν ο γάμος μεταξύ αδελφών) αλλά και δίκες, φορολογικοί κατάλογοι, επιστολές και λίστες για ψώνια ή ολόκληρα οικογενειακά αρχεία.
Στο αρχείο λ.χ. του Τρύφωνα, βρέθηκαν το ωροσκόπιό του, το γαμήλιο συμβόλαιο με τη Σαρκία, η έκκληση κατά της πρώτης του συζύγου η οποία προσέβαλε τη νέα σύζυγο, η μαθητεία του γιου του στην τέχνη του υφαντή και λεπτομέρειες από μια κρίση του Σολομώντα. Μέχρι τώρα, λόγω της αποσπασματικής μορφής και της κακής κατάστασης, η έρευνα και η δημοσίευση του περιεχομένου των παπύρων της Οξυρρύγχου ήταν εξαιρετικά δύσκολη.
Θραύσμα από την τραγωδία «Επίγονοι» του Σοφοκλή
Ομιλητής A: «... οι περικεφαλαίες σείουν τα βαμμένα πορφυρά τους λοφία, και για όσους φορούν θώρακες οι υφαντές αρχίζουν τα τραγούδια της σοφής σαΐτας που ξυπνά εκείνους που ακόμα κοιμούνται...».
Ομιλητής B: «... κι εκείνος, έτοιμος, συγκολλά τις αναρτήσεις του άρματος...».
Τα Αρχαία κείμενα «Μιλούν» σε παπύρους. Eπιχείρηση Οξύρρυγχος
Πάπυροι από τη χωματερή της Οξυρρύγχου ήταν που έφεραν στο φως, και παλαιότερα, πολύτιμα αρχαία κείμενα. Tώρα, διαβάζονται άνετα χάρη στην τεχνολογία. Πρώτο κέρδος η σύγκριση με τα γνωστά κείμενα
Στον Οξφόρδη, τη Μέκκα της παπυρολογίας, υπάρχουν αποθηκευμένοι 50.000 πάπυροι από την αρχαία πόλη Οξύρρυγχος της Αιγύπτου. Μέχρι τώρα, οι πάπυροι της Οξυρρύγχου έκαναν γνωστή στον κόσμο την ποίηση της Σαπφούς, του Αλκαίου, έργα του Αισχύλου, όπως «Αιτναίοι», «Μυρμιδόνες», «Προμηθέας Πυρφόρος», τους «Ιχνευτές» του Σοφοκλή, την «Υψιπύλη» και του Ευριπίδη.
Με ικανοποίηση αλλά και συγκρατημένο πνεύμα υποδέχθηκε ο ομότιμος καθηγητής της Παπυρολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Βασίλης Δ. Μανδηλαράς την είδηση της ανακάλυψης από Βρετανούς επιστήμονες μιας νέας μεθόδου ικανής να φωτογραφίσει τα σβησμένα γράμματα στα σπαράγματα των παπύρων της Οξυρρύγχου που εμφανίζονται όταν οι αρχαίοι πάπυροι φωτιστούν με φάσμα υπέρυθρων ακτίνων.
«Είναι ευπρόσδεκτη η νέα μέθοδος που προάγει τις παπυρολογικές σπουδές, αλλά τα αναμενόμενα αποτελέσματα δεν μπορεί να εκτιμηθούν, γιατί δεν γνωρίζουμε τις πρόσφατες μελέτες και δημοσιεύσεις», είπε χθες στα «NEA» ο κ. Μανδηλαράς, πρόεδρος της Ελληνικής Παπυρολογικής Εταιρείας, που θεωρείται και δάσκαλος των περισσότερων από τους λίγους εν Ελλάδι παπυρολόγους.
«Τίποτα δεν μπορεί να αποκλείσει την έκπληξη αφού πολλά από τα μεταλλικά κιβώτια ασφαλείας στην Παπυρολογική Αίθουσα του Μουσείου Ασμόλιαν, όπου φυλάσσονται οι πάπυροι της Οξυρρύγχου, δεν έχουν ανοιχτεί ποτέ. Έχουν όμως δημοσιευτεί ήδη 4.648 κείμενα μέχρι το 2001 σε 67 μεγάλους τόμους και έχει καταγραφεί το σύνολο των παπύρων.
Κανονικά ένας παπυρολόγος με ένα ισχυρό μικροσκόπιο είναι σε θέση να διαβάσει τις μισοσβησμένες ή χαμένες λέξεις. H νέα μέθοδος θα βοηθήσει να επιβεβαιωθούν εικασίες που έχουν γίνει, να επιβεβαιώσει τα αμφίβολα γράμματα. Οι αρχαίοι δεν χρησιμοποιούσαν πάντα ανεξίτηλο μελάνι. Σ' εκείνα που είναι σβησμένα, που έχουν αμαυρωθεί, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί».
Τι προσφέρει η παπυρολογία στη γνώση των αρχαίων ελληνικών γραμμάτων;
Τα περισσότερα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας έφτασαν ώς τις μέρες μας από βυζαντινά χειρόγραφα, συχνά αμαυρωμένα από τη σύγχυση της κριτικής και της ερμηνείας. Καταλαβαίνετε, όσο πιο παλιό είναι ένα χειρόγραφο τόσο πιο κοντά βρίσκεται στο αρχικό κείμενο και μπορούμε να το εμπιστευτούμε περισσότερο. Οι πάπυροι είναι πολύ αρχαιότεροι, πολύ πιο κοντά στο πρωτότυπο και μας δίνουν τα εφόδια να προχωρήσουμε στην έκδοση και αποκατάσταση των κειμένων κάνοντας σύγκριση».
Πώς διασώθηκαν τόσοι ελληνικοί πάπυροι στην Αίγυπτο;
«Οι Αιγύπτιοι γράφουν σε πάπυρο από το 4000 π.X. και οι πάπυροι διασώθηκαν λόγω των συνθηκών. Αν μείνουν θαμμένοι στο έδαφος σε βάθος 5 μέτρων, η υγρασία και ξηρασία, ευνοεί τη διατήρησή τους. Με τον πάπυρο έγραφαν, έφτιαχναν χαρτόνι και σκληρά καλύμματα για τις σαρκοφάγους από παλιά φύλλα σε δεύτερη χρήση, βαλσάμωναν τους νεκρούς αλλά και τους ιερούς κροκοδείλους. Οι αγαπημένοι πάπυροι με φιλολογικό περιεχόμενο συνόδευαν τον νεκρό στην τελευταία κατοικία».
Με κομμένη την ανάσα...
«H φιλολογική κοινότητα περιμένει με κομμένη την ανάσα λεπτομερέστερες ειδήσεις για τη νέα μέθοδο ανάγνωσης και τα αποτελέσματά της - και τούτο γιατί δεν θα αφήσει, όπως φαίνεται, αναγνωστικές αμφιβολίες στα παπυρικά κείμενα, τα οποία, όταν δεν είναι απελπιστικά σπαραγμένα, είναι από θηριωδώς δυσανάγνωστα έως εντελώς αδιάβαστα», λέει στα «NEA» ο καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης I.N. Καζάζης. «Είναι και η στιγμή της μεγαλοπρεπέστερης δικαίωσης και του συλλογικού μόχθου της Αμερικανικής Φιλολογίας, του περίφημου "Θησαυρού της Αρχαίας Ελληνικής" (TLG) του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας. Μόνον χάρη στην παραβολή προς τα κείμενα του TLG των οσοδήποτε λειψών παπυρικών κειμένων θα γίνει φανερό ποια κείμενα είναι ήδη γνωστά: η ταύτισή τους θα είναι ακαριαία και ασφαλής, και κάποτε δυνατή και η συμπλήρωσή τους. Όσα πάλι κείμενα απομείνουν αταύτιστα - αυτά θα ξέρουμε ότι είναι κείμενα νέα - θα πρέπει να εκδοθούν και να σχολιαστούν».
Είναι αλήθεια ότι οι ανασκαφές του 1898 έφεραν στο φως εκατοντάδες αρχαία ελληνικά χειρόγραφα, τα οποία, όπως απεκαλύφθη, φυλάσσονται μέσα σε 800 κιβώτια του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης!..
«Από τον Αισχύλο μας σώθηκαν (όπως σώθηκαν), 7 από τις περίπου 90 τραγωδίες του, ενώ για να έχουμε και ένα μέτρο του εγκλήματος, από τον Σοφοκλή σώθηκαν 7 από τα 130, από τον Ευριπίδη 17 από τα 92! Από τους τρεις μεγαλύτερους τραγικούς ποιητές μας σώθηκαν δηλαδή 31 από τις 312! Ο Επίκουρος; Από τους 300 παπύρους που υπολογίζεται ότι έγραψε ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος, μας σώθηκαν τρεις επιστολές και η διαθήκη του».
Ο Δ. Λιαντίνης θα γράψει στο βιβλίο του «Τα Ελληνικά»: Ο Γκαίτε είναι η προέκταση του Σαίξπηρ, και ο Σαίξπηρ του Αισχύλου. Ο Κάτουλος είναι προέκταση του Αρχίλοχου, και ο Μπάυρον του Κάτουλου. Ο Λουκρήτιος είναι προέκταση του Επίκουρου, και ο ‘Ενγκελς του Λουκρήτιου.
Από τον Αισχύλο μας σώθηκαν (όπως σώθηκαν), 7 από τις περίπου 90 τραγωδίες του, ενώ για να έχουμε και ένα μέτρο του εγκλήματος, από τον Σοφοκλή σώθηκαν 7 από τα 130, από τον Ευριπίδη 17 από τα 92! Από τους τρεις μεγαλύτερους τραγικούς ποιητές μας σώθηκαν δηλαδή 31 από τις 312! Αλλά… από όλους τους υπόλοιπους τραγικούς ποιητές δεν σώθηκε κανένα έργο!
Ακόμα παραπέρα, από τον Αρχίλοχο μας έμειναν μόνο σπαράγματα. Πότε από επιγραφές, οι οποίες δεν καταστρέφονται, από εμβόλιμα κείμενα σε άλλους συγγραφείς ή τους τελευταίους δύο αιώνες από την παπυρολογία!
Ο Επίκουρος; Από τους 300 παπύρους που υπολογίζεται ότι έγραψε ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος, μας σώθηκαν τρεις επιστολές και η διαθήκη του, ενώ ότι έχουμε για την σκέψη του είναι από άλλους συγγραφείς, εμβόλιμα κείμενα, πολεμική κλπ…
Εδώ είναι μία ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή. Διότι αν όλοι μας ακούσαμε τουλάχιστον τον Αισχύλο, τον Επίκουρο ή τον Αρχίλοχο, πόσοι άραγε έχουμε ακούσει για τον Αρίσταρχο από την Σαμοθράκη; Ο Δ. Λιαντίνης θα γράψει και πάλι στο ίδιο του βιβλίο, «ο Δάντης είναι η προέκταση του Βιργίλιου, και ο Βιργίλιος του Ομήρου.» Τι μπορούμε να καταλάβουμε από το μεγαλύτερο ποιητικό έργο του ανθρώπινου γένους; Από το έργο για το οποίο ο μεγάλος τραγικός ποιητής Αισχύλος έλεγε ότι οι Τραγωδίες του δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μόνον τα ψιχία από τα μεγάλα δείπνα του Ομήρου; Εκεί έχει συντελεστεί το μεγαλύτερο έγκλημα. Εκεί έχουμε το απόλυτο τίποτε. Όλος ο θησαυρός από το Ομηρικό πνεύμα, από τις ρίζες του ελληνικού πνεύματος δηλαδή, χάθηκε! Όλες οι μελέτες που είχαν γίνει από τους μεγάλους γραμματικούς της Αλεξάνδρειας παραδόθηκαν στην πυρά.
Ποιος μπορεί να βρει ένα κείμενο του Αρίσταρχου; Το μόνο που μας έμεινε από το τεράστιο έργο του, είναι μία φράση: «Όμηρον εξ Ομήρου σαφηνίζειν». Ακόμα και σήμερα, αυτή η μία φράση, είναι η πρώτη που μαθαίνει κάποιος όταν θέλει να μελετήσει Όμηρο! Ας σκεφτούμε τώρα τι παράδοση είχε ο Αρίσταρχος εξ Σαμοθράκης 215 -145 πχχ , ο οποίος παρέλαβε την διδασκαλία του Αριστοφάνη του Βυζάντιου 257-180 πχ , ο οποίος με την σειρά του υπήρξε μαθητής του Ερατοσθένη, που είχε δάσκαλο τον Ζηνόδοτο τον Εφέσιο… από όλη αυτή την παράδοση, δεν μας έμεινε τίποτε!
Πηγή1 / Πηγή2