Στωικοί περί διαχείρισης της οργής

Μερικές πρακτικές συμβουλές των Στωικών για να διαχειρίζεστε αποτελεσματικότερα αυτό το σκοτεινό βύθισμα στο θυμό, που σάς κάνει να χάνετε το δίκιο σας.

Οι άνθρωποι εκνευρίζονται για πολλούς λόγους, από τους πιο απλούς (κάποιος μπήκε μπροστά μου στην εθνική) μέχρι τους πραγματικά σοβαρούς (οι άνθρωποι συνεχίζουν να πεθαίνουν στη Συρία και κανείς δεν κάνει τίποτα γι’ αυτό). Συνήθως όμως η αιτιολογία του θυμού είναι απλή, όπως γράφει στο aeon. Γι’ αυτό η Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση έχει στο site της μια ενότητα αφιερωμένη στη διαχείριση του θυμού.

Είναι αρκετά ενδιαφέρον το ότι μοιάζει πολύ με μία από τις πιο παλιές πραγματείες για το θέμα με τίτλο Περί Οργής που έγραψε ο στωικός φιλόσοφος Λεύκιος Ανναίος Σενέκας τον 1ο αιώνα μ.Χ.

Ο Σενέκας πίστευε ότι η οργή συνιστά μια παροδική τρέλα και ότι ακόμα και αν είναι δικαιολογημένη, ποτέ δεν θα πρέπει να λειτουργούμε βάσει αυτής επειδή, μολονότι

«άλλα πάθη επηρεάζουν την κρίση μας, η οργή επηρεάζει τη λογική μας. Ενώ τα πρώτα δουλεύουν σιωπηλά και επιτίθενται με ήρεμο τρόπο, το μυαλό των ανθρώπων βυθίζεται απότομα στην οργή… Η έντασή της σε καμία περίπτωση δεν ρυθμίζεται από την προέλευσή της, κι αυτό γιατί εξακοντίζεται αμέσως στο ζενίθ, ξεκινώντας με την πιο απλή αφορμή».

Το τέλειο σύγχρονο περιβάλλον για τη διαχείριση του θυμού είναι το Ίντερνετ. Εάν έχετε λογαριασμό στο Facebook ή στο Twitter ή διαβάζετε, γράφετε ή σχολιάζετε σε ένα μπλογκ, καταλαβαίνετε. Τα επίπεδα θυμού στα social media έχουν χτυπήσει κορυφή (ή πάτο, εξαρτάται από την πλευρά που το βλέπετε).

Είναι πολύ πιθανό, σε κάποια δημόσια συζήτηση, χωρίς πολλά πολλά κάποιος να σας βρίσκει σκαιά, λούζοντάς σας με χυδαίους χαρακτηρισμούς.

Τι να κάνετε;

Εφαρμόστε τη συμβουλή ενός άλλου στωικού φιλοσόφου του 2ου αιώνα που από δούλος έγινε δάσκαλος, του Επίκτητου, ο οποίος καθοδηγούσε τους μαθητές ως εξής:

«Να θυμάστε ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε που βασανίζουμε και βάζουμε εμπόδια στον εαυτό μας – δηλαδή οι απόψεις μας. Επί παραδείγματι, τι σημαίνει “προσβλήθηκα”; Αν σταθείς δίπλα σε μια πέτρα και την προσβάλλεις, τι θα έχεις καταφέρει; Αν κάποιος απαντήσει σε μια προσβολή όπως η πέτρα, τι θα έχει κερδίσει αυτός που τον πρόσβαλε;»

Πράγματι. Φυσικά, το να μάθεις να αντιμετωπίζεις τις προσβολές σαν να είσαι από πέτρα απαιτεί χρόνο και εξάσκηση. Τι κάνετε, λοιπόν, για να απαντήσετε στις προαναφερθείσες προσβολές; Συμπεριφέρεστε ακριβώς έτσι. Απλώς τις αγνοείτε!

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο θυμός είναι η σωστή απάντηση σε συγκεκριμένες περιστάσεις, σε σχέση με τη δικαιοσύνη για παράδειγμα, και ότι μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για δράση, με μέτρο πάντα. Ο Σενέκας όμως θα έλεγε ότι το να μιλάμε για θυμό με μέτρο είναι σαν να λέμε ότι πετάει ο γάιδαρος, γιατί πολύ απλά δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο πουθενά στον κόσμο.

Όσο για το κίνητρο, η άποψη των στωικών είναι ότι κινητοποιούμαστε από θετικά συναισθήματα, όπως η αγανάκτηση που νιώθεις όταν γίνεσαι αυτόπτης μάρτυρας μιας αδικίας ή η επιθυμία να κάνεις τον κόσμο καλύτερο. Ο θυμός πολύ απλά δεν είναι απαραίτητος, στην πραγματικότητα συνήθως δημιουργεί εμπόδια.

Η φιλόσοφος Martha Nussbaum έδωσε ένα διάσημο σύγχρονο παράδειγμα σχετικά σε ένα δοκίμιό της για τον Μαντέλα στο Aeon. Σύμφωνα με όσα γράφει, όταν ο Μαντέλα καταδικάστηκε σε φυλάκιση 27 χρόνων από την κυβέρνηση του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, ήταν εξοργισμένος, και όχι άδικα. Είχε διαπραχθεί μια τεράστια αδικία όχι μόνο εναντίον του ίδιου αλλά και εναντίον του λαού του γενικότερα.

Παρ’ όλα αυτά, κάποια στιγμή ο Μαντέλα συνειδητοποίησε πως το να παραμένει οργισμένος και να επιμένει να βλέπει τους πολιτικούς του αντιπάλους ως τέρατα δεν θα οδηγούσε πουθενά. Έπρεπε να ξεπεράσει αυτό το καταστροφικό συναίσθημα για να προσεγγίσει την άλλη πλευρά, να καλλιεργήσει κλίμα εμπιστοσύνης, αν όχι φιλίας. Έγινε φίλος με τον ίδιο του τον φρουρό και τελικά το ρίσκο του απέδωσε, καθώς κατάφερε κάτι που δυστυχώς σπάνια συμβαίνει: επέβλεψε την ειρηνική μετάβαση σε μια καλύτερη κοινωνία.

Είναι ενδιαφέρον ότι μία από τις πιο σημαντικές στιγμές σε αυτήν του τη μεταμόρφωση προέκυψε όταν ένας συγκρατούμενός του έφερε και κυκλοφόρησε λαθραία στη φυλακή αντίτυπο του «Εις Σεαυτόν» του Μάρκου Αυρήλιου, ενός ακόμα στωικού φιλοσόφου, που πίστευε πως αν κάποιος κάνει κάτι λάθος, τότε απλώς πρέπει να «του μάθεις, να του δείξεις το σωστό, χωρίς νεύρα». Αυτό ακριβώς έκανε και ο Μαντέλα, με μεγάλη επιτυχία.

Ιδού, λοιπόν, ο σύγχρονος «στωικός» οδηγός για τη διαχείριση του θυμού, εμπνευσμένος από τις συμβουλές του Σενέκα:

• Κάντε διαλογισμό προληπτικά: σκεφτείτε τις καταστάσεις που πυροδοτούν τον θυμό σας και αποφασίστε εκ των προτέρων πώς θα τις αντιμετωπίσετε.
• Ελέγξτε τον θυμό όταν αρχίσετε να νιώθετε τα συμπτώματά του. Μην περιμένετε, γιατί έτσι θα βγείτε εκτός ελέγχου.
• Να συναναστρέφεστε ήρεμους ανθρώπους όσο το δυνατόν περισσότερο. Αποφύγετε τους οξύθυμους ή τους εκνευρισμένους.
• Τα νεύρα δεν οδηγούν πουθενά.  Παίξτε μουσική ή ασχοληθείτε σκοπίμως με μια δραστηριότητα που ηρεμεί το μυαλό. Το ήρεμο μυαλό δεν εκνευρίζεται.
• Αναζητήστε περιβάλλοντα με ευχάριστα και ξεκούραστα στο μάτι χρώματα. Οι εξωτερικές συνθήκες πραγματικά επηρεάζουν τη διάθεση.
• Μην κάνετε συζητήσεις όταν είστε κουρασμένοι, γιατί τότε είστε επιρρεπείς στον εκνευρισμό.
• Για τον ίδιο λόγο, μην ξεκινάτε συζητήσεις όταν είστε διψασμένοι ή πεινασμένοι.
• Αξιοποιήστε το αυτοσαρκαστικό χιούμορ, το βασικό μας όπλο ενάντια στο απρόβλεπτο σύμπαν και την εξίσου απρόβλεπτη κακία μερικών συνανθρώπων μας.
• Εξασκηθείτε στη διανοητική αποστασιοποίηση, «στο να καθυστερείτε» την αντίδρασή σας, πηγαίνοντας μια βόλτα ή στο μπάνιο.
• Κάντε οτιδήποτε θα σας επιτρέψει ένα διάλειμμα από μια έντονη κατάσταση.
• Αλλάξτε το σώμα σας για να αλλάξει και το μυαλό σας.
• Προσπαθήστε να περπατάτε συνειδητά πιο αργά, χαμηλώστε τον τόνο τη φωνής σας, επιβάλετε στο σώμα σας τη στάση ενός ήρεμου ανθρώπου.
• Πάνω απ’ όλα, να είστε επιεικείς απέναντι στους άλλους για να ζείτε καλά.

Οι συμβουλές του Σενέκα για τον θυμό και την οργή έχουν αντέξει στο πέρασμα του χρόνου και καλά θα κάναμε όλοι μας να τις ακολουθήσουμε.

Πηγή