Οι ιδεοληψίες της προηγούμενης κυβέρνησης καταδίκασαν το σπουδαίο αυτό εύρημα σε εγκατάλειψη. Αν δεν ήταν ο Μιχάλης Λεφαντζής και ο Δημήτρης Εγγλέζος να ασχολούνται με τον τύμβο και να κάνουν ό,τι μπορούσαν, η κατάσταση θα ήταν ακόμα πιο δύσκολη.
Οι ατμομηχανές ζεστάθηκαν και το έργο προστασίας του μνημείου μπήκε στις ράγες με προσωπικές εντολές και παρακολούθηση από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.. Την ερχόμενη Τρίτη, μετά από πολλές πιέσεις, παροτρύνσεις, λύσεις που έδωσαν η υπουργός και οι συνεργάτες της, το θέμα εισάγεται προς συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με τίτλο: «Έγκριση ή μη μελέτης στερέωσης, αποκατάστασης και ανάδειξης Μνημείου Τύμβου Καστά στην Αμφίπολη Σερρών: α) αρχιτεκτονική μελέτη, β) ζητήματα δομικής παθολογίας, γ) πλαίσιο προτάσεων για την προστασία, στερέωση και ανάδειξη του Μνημείου.» Ευκαιρία, λοιπόν, να θυμηθούμε τον σκοπό δημιουργίας του και τις χρήσεις/ λατρείες αυτού.
Όπως αναφέρει το liberal.gr, ας δούμε πώς περιγράφει η ανασκαφέας Κατερίνα Περιστέρη το εύρημά της: «Τον Αύγουστο του 2014 η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας στα νοτιοδυτικά, εσωτερικά του περιβόλου, έφερε στο φως ένα σημαντικό ταφικό μνημείο πλάτους 4,50 μ., συνολικού μήκους 24 μ. και ύψους 6 μ. μέχρι τη θόλο του.
Αποκαλύφθηκαν εσωτερικά τέσσερις χώροι, που διαχωρίζονται μεταξύ τους με τρεις διακοσμημένους διαφραγματικούς τοίχους, που καλύπτονται με επίχωση μέχρι και τη βάση της θόλου, για την προστασία του μνημείου». Οι δύο πρώτοι διαφραγματικοί τοίχοι έχουν προστατευτικούς τοίχους σφράγισης.
«Στον πρώτο χώρο, 16 σκαλοπάτια οδηγούν από το ύψος του περιβόλου στον πρώτο διαφραγματικό τοίχο που έχει στο υπέρθυρό του τις δύο ολόγλυφες Σφίγγες από μάρμαρο Θάσου, των οποίων λείπουν τα ένθετα κεφάλια και τα φτερά. Τμήματα των μαρμάρινων φτερών καθώς και ακέραιη η κεφαλή της ανατολικής Σφίγγας βρέθηκαν στο εσωτερικό του μνημείου».
Η πρόσοψη «αποτελεί εξαιρετικά πρωτότυπη σύνθεση για την αντίστοιχη αρχιτεκτονική του τύπου του μακεδονικού τάφου» κατά το τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Ο διάκοσμος «μιμείται τον μαρμάρινο περίβολο».
Στο μαρμάρινο επιστύλιο πίσω από τις Σφίγγες έχουμε μίμηση ιωνικού κιονοκράνου.
Στο δάπεδο υπάρχει βοτσαλωτό ψηφιδωτό με ρόμβους. Σε απόσταση 6 μ. από τον πρώτο διαφραγματικό τοίχο, αποκαλύφθηκε δεύτερος με μαρμάρινο επιστύλιο και γείσο, όμοιο με τον περίβολο, και ανάγλυφους ρόδακες.
Οπως σημειώνει η κα Περιστέρη, «στηρίζεται σε δύο μαρμάρινες Καρυάτιδες, εξαιρετικής τέχνης, συμφυείς με πεσσό, με ίχνη κόκκινου και κυανού χρώματος». Μπροστά τους υπήρχε μαρμαροθετημένο δάπεδο και τις προστάτευε δεύτερος τοίχος σφράγισης, παρόμοιος με τον πρώτο (Αρχαιολογία Μακεδονίας- Θράκης, εκδόσεις Μέλισσα).
Νεκρόπολη διαφόρων εποχών
«Στην περιοχή έχουμε μια μεγάλη νεκρόπολη, με χιλιάδες ταφές διαφόρων εποχών» όπως έχει πει ο αρχιτέκτονας Μιχάλης Λεφαντζής σε παλαιότερη συζήτησή μας για τον «Φιλελεύθερο». Εμφατικά τονίζει πως σε κάθε περίπτωση ο διάλογος για το μνημείο έχει αρχίσει και όποιος θέλει μπορεί να καταθέσει τις απόψεις του.
«Το αρχαιότερο τμήμα, είναι αυτό που βρέθηκε στην υποδομή για την κατασκευή του τύμβου Καστά. Προφανώς είχε πολύ σημαντικές ηρωικές ταφές, στις οποίες οδηγούσε μια πομπική οδός και άρα λατρείες αφηρωισμένων νεκρών (με βωμούς ή χώρους προσφορών μπροστά στους τάφους κ.λ.π.) από την αρχαϊκή ως την κλασική εποχή σε χώρο 30 στρεμμάτων.
«Δεν ήταν καθόλου εύκολο κατά την αρχαιότητα να ενοποιηθούν παλιές λατρείες, να κατασκευαστεί ένας τύμβος με σήμα στην κορυφή (τον Λέοντα) και να εγκαθιδρυθεί μια νέα λατρεία επάνω στις προγενέστερες, πράγμα που πιστεύουμε πως έγινε με τον τύμβο Καστά. Βέβαια, ο Αγνωνας για να ιδρύσει την πόλη ως αποικία των Αθηναίων φέρνει από την Τροία τα οστά του Ρήσου, προκειμένου να εξευμενίσει τους Θράκες, και εγκαθιδρύει τη μακραίωνη λατρεία του. Ο Φίλιππος μετά τη μάχη της Χαιρώνειας παίρνει τα οστά του Λίνου, αδελφού του Ορφέα, και τα μεταφέρει εκεί για λόγους εξευμενισμού και πάλι.
Ο καθιστός Λέων στο σήμα της κορυφής θα πρέπει να υποδήλωνε κατά την αρχαιότητα δευτερογενείς ταφές εν γένει, στις οποίες αναγκαστικά μεταφέρεται τμήμα του σκελετού και όχι ολόκληρο ο σκελετός.
Επομένως, το λεγόμενο ταφικό μνημείο Καστά επί της ουσίας είναι ένας λατρευτικός χώρος, στον οποίο λαμβάνει χώρα τελετουργία. Η θήκη στον τελευταίο θάλαμο αποτελεί μέσον υποβοήθησης για την τελετή. Ενδεχομένως στην αρχή, μέχρι να οικοδομηθεί το μνημείο, αυτή η θήκη να ήταν ο πυρήνας της λατρείας, ίσως και εν υπαίθρω.»
Στην πρώτη φάση του, όλα τα διαφράγματα έχουν άνοιγμα. Επίσης, οι Σφίγγες είχαν τα κεφάλια τους στραμμένα το ένα έξω (το δεξιό) και το άλλο μέσα. Η είσοδος και η έξοδος γίνονταν από τα πλευρικά αντίστοιχα ανοίγματα, ενώ οι δύο πλευρικοί τοίχοι είναι ψευδότοιχοι.
Όποιος πήγαινε για να αφήσει προσφορές μπορούσε να μπει μέχρι τον τοίχο με τις Καρυάτιδες. Το δάπεδο με την αρπαγή της Περσεφόνης είναι τελετουργικό. Σε τοιχογραφίες γυναικείων τάφων με πρωθιέρειες, όπως και στο ερεισίνωτο του τάφου της Ευριδίκης, αποτελούν μαρτυρία για το παρελθόν της νεκρής ως πρωθιέρειας.
Στον τελευταίο χώρο έχουμε ταφική θήκη σκεπασμένη με πώρινο δάπεδο, το οποίο βρέθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου. Οι λίθοι που λείπουν έχουν χρησιμοποιηθεί για τους τοίχους σφράγισης. Επάνω του υπήρχε ξύλινη τελετουργική κλίνη, από την οποία κομμάτια βρέθηκαν καμένα, και τελετουργικά σκεύη.
Η θήκη είχε δευτερογενείς ταφές, ηρωικές, παλαιότερων εποχών, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για να ενδυναμώσουν τον χαρακτήρα του χώρου. Προφανώς έχουμε ενοποίηση όλων των σημαντικότατων λατρειών που προϋπήρχαν στην κορυφή του λόφου και ενσωμάτωση σε αυτές μιας νέας λατρείας.
«Θα μπορούσε να περιλαμβάνει τον Ρήσο, τον Λίνο, παρότι μεταφέρθηκε ξανά μετά, και μια σειρά πολύ σημαντικών νεκρών ηρώων της περιοχής», λέει ο κ. Λεφαντζής.
Ηφαιστίων και Ολυμπιάδα
– Έχει ακουστεί και το όνομα του Ηφαιστίωνα.
«Νομίζω ότι η εγκαθίδρυση της νέας λατρείας αφορά τον Ηφαιστίωνα. Λατρείας όμως. Ηταν ο σημαντικότερος αφηρωισμένος νεκρός μέχρι και τα μέσα του 3ου αι. π.Χ.».
– Και της Ολυμπιάδας.
«Στον τελευταίο χώρο του μνημείου έχουμε μια δραματική οικοδομική αλλαγή του τοίχου ώστε να φέρει τη μαρμάρινη θύρα, που είναι βαριά, δίφυλλη και η μεγαλύτερη σε μακεδονικό τάφο που έχουμε δει, διαστάσεων 1,7×3,3 μ. Ολα έγιναν με επείγουσα ανάγκη, όπως φαίνεται από τη βιαστική επισκευή. Αυτό δείχνουν τα οικοδομικά στοιχεία. Αλλά δεν έγινε για τη λατρεία του Ηφαιστίωνα. Ανάμεσα στα κομμάτια που μπαίνουν ώστε να στηριχθεί η πόρτα, είναι και η γραπτή ζωφόρος, που αποτελεί εξιστόρηση με τρόπο συμβολικό και μυθολογικό για τη δεύτερη οικοδομική φάση.
Όπως φαίνεται, η γυναίκα που ρίχνεται επάνω στο χώμα, στην επίχωση, ψηλότερα από την κιβωτιόσχημη θήκη, δεν είναι οποιαδήποτε και η τοποθέτησή της στο διαταραγμένο έδαφος μάλλον πρέπει να κρατηθεί μυστική.
Ο φρούραρχος της Αμφίπολης ήταν άνθρωπός της Ολυμπιάδας, όπως και ο Νέαρχος, που έμεινε χρόνια εκεί. Δεν μπορώ να πω αν η εξηντάχρονη που ρίχτηκε μέσα ήταν εκείνη. Πάντως, σε τέτοιο χώρο δεν μπορείς παρά να ενταφιάσεις ιερέα. Η Ολυμπιάδα ήταν πρωθιέρεια. Ίσως, πάντως, να υπάρχει αναπαράσταση της γυναίκας στη ζωφόρο, η οποία μελετάται.
Κατόπιν, φτιάχνουν τη μαρμάρινη θύρα και η λατρεία μεταφέρεται έναν τόπο πιο έξω. Εκεί φαίνεται πως ο νέος ιερέας δεν έχει ανάγκη από το τελετουργικό δάπεδο με την Περσεφόνη, άρα δεν είναι γυναίκα.
Αυτός βάζει στο κέντρο του ψηφιδωτού έναν βωμό για αναίμακτες προσφορές και έτσι αλλάζει ο τρόπος χρήσης του. Από χώρος ηρωικής λατρείας με περιοδικές τελετουργίες φιλοξενεί μια λατρεία πιο απλή, ίσως και πιο αδιάφορη για μας σήμερα. Πιθανόν του Διόνυσου Ζαγρέα, που συμβολίζει την αναγέννηση».
-Γιατί αλλάζει η λατρεία;
«Επειδή έχουμε ταχύτατες αλλαγές εκείνη την εποχή. Μόνο και μόνο οι μάχες των διαδόχων, που κρατούν πάνω είκοσι χρόνια, διαμορφώνουν ένα πεδίο αλλοπρόσαλλο και χαοτικό.
Το μνημείο διατηρείται ως χώρος λατρείας τουλάχιστον για 150 χρόνια, ώσπου κάποιος εισορμά, κομματιάζει τη θύρα και διερευνά τη θήκη. Παίρνει το πολύτιμο αγγείο-τεφροδόχο, αφήνοντας πίσω ένα χερούλι που έσπασε, ρίχνει επί τόπου την τέφρα, αρπάζει πολύτιμα σκεύη.
Κάποιος άλλος, ή και ο ίδιος, σφραγίζει στη συνέχεια τον χώρο ρίχνοντας συντονισμένα στρώσεις χώματος από μέσα μέχρι έξω και οικοδομώντας τοίχους σφράγισης. Αυτός που το κάνει θέλει να καλύψει τα πάντα για να μην είναι ποτέ ξανά ιερός χώρος».
Eίναι ο Μέγας Αλέξανδρος ο νεκρός που έχει ταφεί στην Αμφίπολη; «Οποιος αναζητά τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα πρέπει να στραφεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου», λέει κατηγορηματικά ο αρχιτέκτονας Μιχάλης Λεφαντζής. Πράγματι, ο Αλέξανδρος τάφηκε στο Σήμα ή Σώμα, από το οποίο πήρε το όνομά της μια ολόκληρη συνοικία της πόλης.
Η αποκάλυψη του περιβόλου
Ο Μιχάλης Λεφαντζής ήταν μαζί με την Κατερίνα Περιστέρη «η ομάδα που ανέλαβε την αποκάλυψη του μαρμάρινου περιβόλου γύρω από τον Καστά». Σύμφωνα με την αρχαιολόγο, ο περίβολος είναι μοναδικός στο είδος του, έχει ύψος 3 μ, διάμετρο 158,40 μ. και περίμετρο 497 μ. Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) οπότε διαδραματίζονται μείζονα ιστορικά γεγονότα στην περιοχή της Αμφίπολης».
«Σημαντικοί στρατηγοί του Αλεξάνδρου, όπως ο Νέαρχος και ο Λαομέδων, σχετίζονται με την περιοχή, εδώ ο Κάσσανδρος εξορίζει και θανατώνει το 411 π.Χ. τη νόμιμη σύζυγο του Αλεξάνδρου Ρωξάνη και τον γιο του Αλέξανδρο Δ΄».
Ενώ ο κ. Λεφαντζής τονίζει: «Ο περίβολος και το μνημείο είναι απολύτως συνδεδεμένα δομικά και οι λίθοι της εισόδου, του χώρου πριν από τις Σφίγγες, συμπλέκονται με τους λίθους του».
της Αγγελικής Κώττη
Πηγή