Η περιοχή της Ελλάδας, κατά την Ύστερη Κρητιδική εποχή εμφανίζει, σιγά-σιγά, τη πρώτη της μορφή, αλλά ακόμα τα νησιά του Αιγαίου δεν είχαν διαμορφωθεί. Η πρώτη αυτή μορφή περιλάμβανε μια ενιαία ξηρά: Αυτή της Αιγηίδας.
Η Αιγηίδα ήταν λοιπόν το τμήμα της επιφάνειας της γης που περιλάμβανε ολόκληρη σχεδόν την ηπειρωτική Ελλάδα μαζί με το Αιγαίο πέλαγος (ως τμήμα ξηράς) και την δυτική Μικρά Ασία. Ουσιαστικά η Αιγηίδα αναδύθηκε από την Τηθύ θάλασσα στις αρχές της Μειόκαινου εποχής και πριν από το τέλος της Ολιγόκαινου εποχής, δηλαδή πριν από 30 εκατομμύρια χρόνια. Το Ιόνιο Πέλαγος και το Αιγαίο Πέλαγος ήταν τότε πεδιάδες που τις διέρρεαν ο Αδρίας ποταμός, ο οποίος κατερχόταν από τις Άλπεις και ο Αιγαίος ποταμός, ο οποίος κατερχόταν από τη λίμνη, την οποία αποτελούσε τότε ο Εύξεινος Πόντος.
Στα ανατολικά της Εύβοιας υπήρχε λίμνη, ενώ λίμνη ήταν και η Θεσσαλία. Στην Αιγηίδα τότε παρουσιάσθηκαν και οι πρώτοι κάτοικοι, πρόγονοι των Ελλήνων. Ουσιαστικά το βασικό περίγραμμα της Ελλάδας διαμορφώθηκε κατά την περίοδο του Ολιγόκαινου και την αρχή της Μειόκαινου εποχής. Κατά την Ανώτερη Μειόκαινο εποχή (6-5 εκατομμύρια χρόνια), η θαλάσσια λεκάνη που χώριζε την Πίνδο από την ανατολικά εκτεινόμενη Αιγηίδα περιορίστηκε μόνο στο νότιο τμήμα, όπου διαμορφώθηκε η λεκάνη του Κρητικού πελάγους. Δημιουργήθηκαν θαλάσσιες λουρίδες ανάμεσα στο βόρειο Αιγαίο και το Κρητικό πέλαγος.
Κατά τη διάρκεια της Ανώτερης Πλειόκαινου εποχής (2,5 εκατομμύρια χρόνια), η καταβύθιση της ξηράς εντάθηκε, με παράλληλη αποκοπή της Πελοποννήσου, από την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα και με ταυτόγχρονη ανάπτυξη του Αιγαίου πελάγους.
Τελικά πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια η Αιγηίδα κομματιάστηκε και ύστερα από πολλές καταβυθίσεις σχηματίστηκε το Αιγαίο πέλαγος. Από το στάδιο αυτό έως τώρα (τελευταίο 1 εκατομμύριο χρόνια) παρατηρήθηκε σταδιακά ανύψωση της Πελοποννήσου και της Κρήτης και καταβύθιση του Αιγαίου και ιδιαίτερα των Κυκλάδων. Την Μειόκαινο εποχή, το κλίμα της Αιγηίδας ήταν πολύ πιο θερμό από το σημερινό.
Όσον αναφορά την χλωρίδα την επιφάνεια της Αιγηίδας κάλυπταν εκτεταμένα δάση και σαβάνες, που τις διέκοπταν εκτεταμένες λίμνες με γλυκό νερό. Η βλάστηση περιλάμβανε κυρίως ανθοφόρα και κωνοφόρα φυτά, όπως οι κυπαρισσίδες, οι γιγαντιαίες σεκόιες, οι κουνιχάμιες, οι πευκίδες, αλλά και βελανιδιές, καρυδιές, δαφνίδες, λεύκες, κανελλόδενδρα, και πολλά άλλα είδη. Δεν έλειπαν ακόμη τα φοινικόδενδρα, καθώς και πολλά άλλα φυτά της οικογένειας των φοινικίδων.
Με τον όρο παλαιολιθική Ελλάδα εννοούμε την παλαιολιθική περίοδο για την Ελλάδα, όπως αυτή προκύπτει από την επιστημονική μελέτη και ανάλυση των ευρημάτων των ερευνών αυτής της περιόδου, που είναι εντοπισμένες στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο. Είναι η αρχαιότερη και η μεγαλύτερη σε διάρκεια περίοδος στην εξέλιξη του πολιτισμού, και ακολουθείται χρονικά από την επιπαλαιολιθική ή μεσολιθική περίοδο (περίπου 10.000-6.500 π.Χ. για την Ελλάδα).
Το αρχαιότερο ανθρωπολογικό εύρημα, που προέρχεται από τον ελληνικό γεωγραφικό χώρο, είναι ανθρώπινο κρανίο και τμήματα ανθρώπινου σκελετού από το σπήλαιο Πετραλώνων της Χαλκιδικής. Από το ίδιο σπήλαιο, που ανασκάφτηκε από τον ανθρωπολόγο Άρη Πουλιανό, προέρχεται και η αρχαιότερη μαρτυρία κατοίκησης του ελληνικού χώρου, που χρονολογείται από τον ανασκαφέα περίπου 700.000 χρόνια πριν από σήμερα.
Η προϊστορική κατοίκηση στον χώρο της Ελλάδας μπορεί να αρχίζει στην αρχαιότερη παλαιολιθική, αλλά προς το παρόν, μόνο κάποια επιφανειακά ευρήματα μπορούν να καταταγούν σε αυτήν, μια και δεν υπάρχουν ακόμη άλλου είδους ευρήματα από αυτή την περίοδο. Θεωρείται ότι εκτείνεται χρονικά από την πρώτη εμφάνιση μαρτυριών ανθρώπινης δραστηριότητας και μέχρι περίπου το 40.000 π.Χ..
Στη νεότερη παλαιολιθική περίοδο, που καμιά φορά αναφέρεται και ως «τελική παλαιολιθική», (περίπου 25.000-10.000 π.Χ.), συνεχίζεται η κατοίκηση των θέσεων της μέσης παλαιολιθικής, αλλά κατοικούνται και νέες θέσεις σε όλη την Ελλάδα. Τα εργαλεία ίσως έχουν κάποια σχέση με τη γραβέττια φάση της δυτικής Ευρώπης. Η παρουσία στο Φράγχθι οψιανού από τη Μήλοαποδεικνύει ότι έχει αναπτυχθεί η ναυτιλία, ήδη από μια τόσο πρώιμη φάση (11η χιλιετία).
Επίσης από το Φράγχθι μαρτυρείται η ιστορικής σημασίας διαπίστωση κάποιας συνέχειας ανάμεσα στην νεότερη παλαιολιθική και την επιπαλαιολιθική ή μεσολιθική περίοδο, που ακολουθεί. Η συνέχεια αυτή επιτρέπει τον ισχυρισμό ότι τουλάχιστον κάποιο μέρος του παλαιολιθικού πληθυσμού της νεότερης παλαιολιθικής επιβιώνει και μέχρι την επιπαλαιολιθική περίοδο.
Υπάρχουν θεωρίες οι οποίες αναφέρονται στην μυθική Ατλαντίδα, την οποία καθόλου μυθική δεν μας παρουσιάζει ο Πλάτων στα βιβλία του Τίμαιος- Κριτίας, και η οποία θεωρία θέλει άμεσους «αυτουργούς» τους κατοικούντες την μεγάλη νήσο, με τον τεράστιο πολιτισμό, που βεβαίως άνθρωποι τον είχαν δημιουργήσει και φυσικά ανθρώπινα και τα χαρακτηριστικά του…
Δηλαδή με λίγα λόγια οι ανθρώπινες αδυναμίες δεν άφησαν τα περιθώρια ούτε και σε εκείνο τον τεράστια προηγμένο πολιτισμό να έχει την θετική μορφή που θα μπορούσε να είχε, αλλά η αλαζονεία της εξουσίας του δυνατού έπαιξε και εδώ τον πρωταρχικό της ρόλο.
Η σύγκρουση με τους Έλληνες, τους Αθηναίους όπως λέει ο ιερέας της Σαίδος στον Σόλωνα ήταν εκείνη που ναι μεν ανέκρουσε την κατακτητική πορεία των Ατλάντιων αλλά είχε και τα ανάλογα αποτελέσματα… Γιατί όταν δύο υψηλοί πολιτισμοί συγκρούονται ένα είναι το σίγουρο αποτέλεσμα. Η καταστροφή!
Η χρήση των υπερόπλων από τους Ατλάντιους αλλά και τους Αθηναίους, οι οποίοι μην ξεχνάμε ότι ήταν και οι μεταδόσαντες τον πολιτισμό στην Ατλαντίδα την οποία και εποίκησαν καταστήσαντες αυτήν κάτι σαν την Αμερική, η χρήση αυτή λοιπόν ήταν και το καθοριστικό σημείο για την επικείμενη καταστροφή.
Και να σας πω κάτι; Λογικό μου φαίνεται να συνέβη κάτι παρόμοιο γιατί αλλιώς δεν μπορεί να εξηγηθεί όχι μόνο το αιφνίδιο της καταστροφής αλλά και η μικρή χρονική διάρκεια αυτής που δεν επέτρεψε καμία αντίδραση στους πληγέντες. Αλλά ακόμη και το μαζικό αυτής.
Καθότι σχεδόν ολόκληρος ο τότε γνωστός κόσμος επλήγει ολοκληρωτικά! Το λιώσιμο των πάγων και η διείσδυσή των υδάτων τους στην Αιγηίδα είχε ως αποτέλεσμα και άλλες μεταβολές πάνω στον πλανήτη. Κυρίως την δημιουργία του Ρεύματος του Κόλπου, (Gulf Stream), το οποίο μετέφερε θερμά ρεύματα και είχε μετέπειτα ως αποτέλεσμα την δημιουργία περιοχών σε κατοικημένες κάτι που πριν δεν υφίστατο αφού αποτελούσαν παγωμένες εκτάσεις.
Η καταστροφή όπως και να ήταν η πραγματικότητα είναι δεδομένη και η ερήμωση επίσης. Ποιοι έμειναν; Οι βοσκοί και αγράμματοι στα βουνά που σαν παραμύθι, κατά κάποιο τρόπο κράτησαν στο μυαλό έναν πολιτισμό που κάποτε υπήρξε. Στην μνήμη των προγόνων μας υπήρξαν όχι μόνο ένας αλλά τρεις κατακλυσμοί! Του Ωγύγου του Δαρδάνου και του Δευκαλίωνα. Βέβαια αυτός ο τελευταίος είναι από τους πλέον σημαντικούς καθότι οι καταστροφές άλλαξαν ριζικά μια πολύ μεγάλη περιοχή, όπως ήταν αυτή της Αιγηίδος και για τον λόγο αυτό έμεινε στην θύμηση ως το γεγονός που σημάδεψε την ιστορία ενός τόπου και ενός ολόκληρου πολιτισμού.
Ως νεολιθική Ελλάδα αναφερόμαστε στη νεολιθική περίοδο για την Ελλάδα, στις δραστηριότητες δηλαδή των κατοίκων του ελληνικού γεωγραφικού χώρου κατά την περίοδο αυτή. Η νεολιθική περίοδος είναι η ενδιάμεση ανάμεσα στην επιπαλαιολιθική ή μεσολιθική περίοδο (περίπου 10.000-7.000 π.Χ. για την Ελλάδα) και την εποχή του χαλκού(περίπου 3.000-1.100 π.Χ. για την Ελλάδα). νεολιθική εποχή στην Ελλάδα έχει διάρκεια από το 6.500 έως το 3.200 π.Χ. Οι σημαντικότεροι νεολιθικοί συνοικισμοί βρίσκονται στο Σέσκλο και στο Διμήνι στη Θεσσαλία και στη Νέα Νικομήδεια στη Μακεδονία.
Πρόκειται για τους πρώτους συνοικισμούς της Ευρώπης και ίσως για τους πρώτους συνοικισμούς του κόσμου. Σπήλαια που κατοικήθηκαν κατά τη νεολιθική εποχή είναι τα σπήλαια του Διρού και της Αλεπότρυπας στη Μάνη. Ο G.Childe μελέτησε τους νεολιθικούς συνοικισμούς στην Ελλάδα και έγραψε το βιβλίο «Ο άνθρωπος δημιουργεί τον εαυτό του» το 1936. Ο G.Childe θεωρεί ότι οι αλλαγές στη ζωή του ανθρώπου κατά τη νεολιθική εποχή είναι τόσο συγκλονιστικές, ώστε μπορούμε να μιλάμε για «νεολιθική επανάσταση». Όταν ο άνθρωπος εγκαταστάθηκε σε ένα μέρος και σταμάτησε τις περιπλανήσεις, κάθε οικογένεια απέκτησε το σπίτι της. Οι δεσμοί μεταξύ των μελών της οικογένειας ισχυροποιήθηκαν και η οικογένεια έγινε το κύτταρο της κοινωνίας.
Ο άνθρωπος απέκτησε ατομική περιουσία, δηλαδή το σπίτι, το χωράφι και το κοπάδι του. Σίγουρα στους νεολιθικούς συνοικισμούς θα υπήρχε κεντρική εξουσία, η οποία θα είχε την ευθύνη για κάποια θέματα που αφορούσαν όλα τα μέλη της κοινότητας, όπως την οχύρωση για την προστασία από εχθρικές επιδρομές και την προστασία των πηγών με το πόσιμο νερό. Εκτός από ατομική ιδιοκτησία, θα υπήρχε και κοινοτική ιδιοκτησία: τα οχυρωματικά έργα και οι πηγές θα ανήκαν στην κοινότητα.
Ίσως να υπήρχαν και κοινοτικά κτήματα. Δεν ξέρουμε ποιός κυβερνούσε και με ποιό τρόπο καταλάμβανε την εξουσία. Στο Διμήνι έχουν βρεθεί τα θεμέλια ενός επιβλητικού κτιρίου. Ίσως επρόκειτο για την κατοικία του ηγεμόνος. Στις κοινωνίες της νεολιθικής εποχής υπήρχε επαγγελματική εξειδίκευση. Κατ’ αρχήν υπήρχαν βιοτέχνες, όπως αγγειοπλάστες. Η χρήση πηλού για την κατασκευή αγγείων και ειδωλίων είναι μία από τις κατακτήσεις του νεολιθικού ανθρώπου. Τα κεραμικά εργαστήρια έχουν εντοπιστεί από τους αρχαιολόγους. Ακόμη, υπήρχαν έμποροι που ταξίδευαν μέσω της χερσαίας αλλά και της θαλασσίας οδού.
Το 6.900 με 6.400 π.χ. είναι η Προκεραμική Νεολιθική περίοδος. Οικισμοί στη Θεσσαλία και στην ηπειρωτική χώρα. Ενασχόληση με γεωργία, κτηνοτροφία και ψάρεμα. Εξημέρωση σκύλου. Ενδεχόμενη ανάπτυξη ναυτιλίας, θραύσματα οψιανού λίθου της Μήλου βρίσκονται σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου και της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Αυτό αμφισβητείται καθότι η σύγχρονη ακτογραμμή του Αιγαίου μπορεί να είχε πάρει τη οριστική μορφή της από το 7.000 π.Χ. έως το 4.000 π.Χ. με την σταδιακή αύξηση του επιπέδου της θάλασσας κατά τη μεταπαγετωνική περίοδο. Κατά την ακμή της τελευταίας εποχής των παγετώνων (16.000 π.Χ.) τα επίπεδα της θάλασσας ήταν 130 μέτρα πιο χαμηλά και υπήρχαν αρκετές πεδιάδες στο βόρειο Αιγαίο εκεί που είναι σήμερα θάλασσα, καθώς και ίσως η Μήλος και άλλες Κυκλάδες επικοινωνούσαν με την ξηρά. Η θεωρία αυτή ενισχύει τις περί κατακλυσμών αρχαίες παραδόσεις.
Το 6.400 με 5.800 π.Χ είναι η Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδος. Δημιουργική περίοδος με οικισμούς στη Δυτική Μακεδονία, τη Θεσσαλία, Αττική, Κόρινθο και Αργολίδα. Μικρά χωριά με γεωργία και κτηνοτροφία. Εμφάνιση κεραμικής. Το 5.800 με 4.800 π.Χ είναι η Μέση Νεολιθική περίοδος ακμής και ανάπτυξης. «Πολιτισμός» Σέσκλου Θεσσαλίας από Σπερχειό στο Νότο έως Αλιάκμονα στο Βορρά. Στη Πελοπόννησο στη Λέρνα και στο Φράγχθι της Αργολίδας και στη Νέα Νικομήδεια της Δυτικής Μακεδονίας. Το τέλος της Μέσης Νεολιθικής σηματοδοτείται από ερήμωση και εγκατάλειψη. Το 5.000 π.Χ. ο πληθυσμός της Βαλκανικής υπολογίζεται σε 250,000 κατοίκους.
Το Τσαταλχογιούκ είναι ένας από τους αρχαιότερους και σημαντικότερους νεολιθικούς οικισμούς της Μικράς Ασίας και περιλαμβάνεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. O οικισμός βρίσκεται στην νότια Τουρκία κοντά στην πόλη Ικόνιο. Είχε αναπτυχθεί μεταξύ του 7500 π.Χ. και του 5700 π.Χ., δηλαδή κατά την διάρκεια της νεολιθικής περιόδου αλλά και της χαλκολιθικής περιόδου. Βρισκόταν σε μικρό ύψωμα πάνω από την μεγάλη πεδιάδα του Ικονίου. Η κοινωνία του οικισμού ήταν κυρίως αγροτική.
Ο οικισμός σε σύντομο χρόνο έγινε γνωστός παγκόσμια λόγω του μεγάλου μεγέθους και της εκτεταμένης έκτασης που κάλυπτε, αλλά και λόγω του εντυπωσιακού - για την εποχή του- τείχους που τον περιέβαλλε. Άλλα ευρήματα που αύξησαν τη σημασία του είναι ανεύρεση πολλών αντικειμένων της καθημερινής ζωής, ενός ιερού σε καλή κατάσταση, τμημάτων τοιχογραφιών, αλλά και η διαπίστωση ότι πρόκειται για τον αρχαιότερο αγροτικό οικισμό που βρέθηκε στη Μ.Ασία.
Η εισαγωγή της γεωργίας στην Ευρώπη πριν από περίπου 8.500 χρόνια δεν άλλαξε απλώς τον τρόπο ζωής των κατοίκων της, αλλά και τα ίδια τα γονίδιά τους, σύμφωνα με μια νέα διεθνή επιστημονική έρευνα που βασίσθηκε σε ανάλυση αρχαίου DNA.
Η μελέτη επιβεβαιώνει, επίσης, ότι οι πρώτοι γεωργοί της Ευρώπης ήλθαν από την Μικρά Ασία. Καθώς επικράτησε η γεωργία στην Ευρώπη, υπήρξε μια σειρά από διαδοχικές μεταλλάξεις στο γονιδίωμα των ανθρώπων, ως αποτέλεσμα της φυσικής επιλογής υπό τις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες.
Μεταξύ άλλων, εντοπίσθηκαν γενετικές τροποποιήσεις στο ύψος των πρώτων νεολιθικών γεωργών, στο χρώμα του δέρματος και των ματιών τους, στην ανεκτικότητά τους απέναντι στη λακτόζη (κατανάλωση γαλακτοκομικών), στον μεταβολισμό των λιπαρών οξέων, στο επίπεδο της βιταμίνης D, σε γονίδια σχετικά με την ανοσία κ.α.
Η Νεολιθική επανάσταση είναι πιθανώς η πιο σημαντική αλλαγή στην ανθρώπινη προϊστορία. Τώρα πια έχουμε (γενετικές) αποδείξεις ότι οι άνθρωποι πράγματι έφθασαν από την Μικρά Ασία στην Ευρώπη, φέρνοντας μαζί τους τη γεωργία. Επίσης, έχουμε πια στοιχεία για τις γενετικές μεταβολές που συνόδευσαν τις αλλαγές στον τρόπο ζωής και στη δημογραφία.
Οι σημερινοί Ευρωπαίοι έχουν τριπλή καταγωγή: από τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες που ζούσαν στην Ευρώπη ήδη πριν από 40.000 χρόνια, από τους πρώτους γεωργούς που ήλθαν από την Μικρά Ασία πριν από 8.500 χρόνια και από τους νομάδες ιππείς, γνωστούς και ως Γιαμνάγια, διναρικη ανθρωπολογική φυλή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης, που έφθασαν από τις στέππες της σημερινής Ουκρανίας και Ρωσίας πριν από περίπου 5.000 χρόνια.
Η γεωργία εξαπλώθηκε στην Ευρώπη πριν από χιλιάδες χρόνια από το Νότο έως τον μακρινό Βορρά, με διαδοχικά μεταναστευτικά βήματα, σύμφωνα με μία νέα σουηδο-δανική επιστημονική έρευνα. Η μελέτη ανέλυσε το DNA τεσσάρων σκανδιναβών αγροτών της νεολιθικής εποχής και διαπίστωσε ότι είχαν πολύ περισσότερα κοινά γονίδια με τους σημερινούς Νοτιοευρωπαίους, όπως οι Έλληνες, οι Κύπριοι και οι κάτοικοι της Σαρδηνίας, παρά με οποιοδήποτε άλλο ευρωπαϊκό λαό.
Οι δύο διαφορετικοί πολιτισμοί, ο γεωργικός και ο κυνηγετικός - συλλεκτικός, συνυπήρχαν επί περίπου 1.000 χρόνια σε απόσταση περίπου 400 χλμ., ο πρώτος στη σουηδική ενδοχώρα και ο δεύτερος στη νησί Γκότλαντ νότια της Στοκχόλμης.
Συγκρίνοντας το DNA αυτών των ανθρώπων της Λίθινης εποχής με το DNA σύγχρονων πληθυσμών της Ευρώπης, οι ερευνητές βρήκαν ότι, από γενετική άποψη, οι μεν κυνηγοί - συλλέκτες, που ήσαν οι λιγότερο εξελιγμένοι, είχαν μεγαλύτερη συγγένεια με τους βόρειους λαούς, ιδίως τους σημερινούς Φινλανδούς, ο δε αγρότης είχε πολύ στενή γενετική συγγένεια με τους σημερινούς Μεσογειακούς κατοίκους, ιδίως τους Κύπριους και τους Έλληνες.
Η ανακάλυψη, κατά τους Σκανδιναβούς επιστήμονες, δείχνει ότι οι αρχαίοι γεωργοί μετέφεραν τις καλλιεργητικές γνώσεις και τεχνικές τους από το Νότο στην υπόλοιπη Ευρώπη, μέχρι τον παγωμένο Βορρά, όπου τελικά αναμίχθηκαν γενετικά με τους ντόπιους, ενώ παράλληλα τους δίδαξαν να παράγουν την τροφή τους από τη γη πλέον και όχι από το κυνήγι και τη συλλογή καρπών και φρούτων.
Τα γενετικά ευρήματα αποκαλύπτουν ότι η γεωργία εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη από ανθρώπους που ζούσαν στην Μεσόγειο και αυτό έγινε με μεταναστευτικά κύματα και όχι απλώς μέσα από την πολιτισμική μετάδοση των γεωργικών γνώσεων από στόμα σε στόμα. «Αν η γεωργία είχε εξαπλωθεί μόνο ως πολιτισμική διαδικασία, δεν θα βρίσκαμε ένα αγρότη στο Βορρά να έχει τέτοια γενετική συγγένεια με τους Νότιους πληθυσμούς», δήλωσε ο σουηδός ερευνητής.
Η σκανδιναβική έρευνα φωτίζει μία χρόνια διαμάχη των επιστημόνων σχετικά με το πώς εξαπλώθηκε η γεωργία και έφθασε στην Ευρώπη από τη Μέση Ανατολή, όπου εμφανίστηκε πριν από περίπου 11.000 χρόνια. Γύρω στο 3.000 π.Χ. η γεωργία είχε πια εξαπλωθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης.
Η βασική διαμάχη είναι με ποιο τρόπο έγινε η μετάβαση από το στιλ ζωής του κυνηγού-συλλέκτη σε εκείνο του αγρότη και αν η γεωργία εξαπλώθηκε μέσα από μετανάστες γεωργούς ή αν απλώς οι ιδέες και η γεωργική τεχνογνωσία τους «μετανάστευσαν» σιγά-σιγά από πολιτισμό σε πολιτισμό.
Η νέα μελέτη ρίχνει το βάρος της υπέρ της πρώτης άποψης, επιβεβαιώνοντας προηγούμενες αναλύσεις DNA, οι οποίες είχαν βρει ανάλογες ενδείξεις περί μετανάστευσης των ίδιων των ανθρώπων από τη Μεσόγειο, οι οποίοι μετέφεραν μαζί τους τις καλλιεργητικές γνώσεις τους.
Πηγή