Αυτά τα μαρμάρινα αντικείμενα φαίνονταν προορισμένα για τάφους. Ευρέθησαν σε ταφικές τοποθεσίες, σε ποικίλες ποσότητες και μορφές - υποδηλώνοντας κοινωνική διαστρωμάτωση, βασισμένη στον προσωπικό πλούτο, την προσωπική αίσθηση και εκτίμηση, κάτι που ήταν μια σημαντική εξέλιξη στην πρώιμη ιστορία του σχηματισμού των κοινωνιών του κόσμου. Η επιφάνεια δε, πολλών από αυτά τα μαρμάρινα αντικείμενα είχε βαφεί με λαμπερά μεταλλικά ορυκτά: Μπλε με αζουρίτη και κόκκινο με κιννάβαρι…
Όμως εκτός από τα κυκλαδικά ειδώλια, μια άλλη αινιγματική κατηγορία είναι οι κανδήλες… Το όνομα (κανδήλη - κανδήλα - κανδήλι - καντήλι) εμπεριέχει την λέξη ήλιος… Άρα, η κανδήλα είναι αυτή που κάνει (φέρει, προσφέρει, προσποιείται, αναπαριστά) τον ήλιο… Άλλωστε και η ετυμολογία της λέξεως αποτελείται από τις λέξεις «παν (π > κ) + δήλος» (αυτό που δηλοί/φέγγει προς πάσα κατεύθυνση)… πάνδηλος > κάνδηλος…
Γιατί τα λέγω τώρα όλα αυτά;
Μα, διότι, ένα αρχαίο ελληνικό, μαρμάρινο αγγείο, που είχε χρήση φωτιστικού (κανδήλη – διεθνώς λέγεται «cycladic marble kandila»), έργο του τεράστιου κυκλαδικού πολιτισμού (πιθανόν του 3200-2800 π.Χ. – του κακώς λεγόμενου «πρωτοκυκλαδικού»), ξεπουλιέται από την Γκαλερί Άρτεμις, στις ΗΠΑ, την ίδια ώρα που όλοι στις Κυκλάδες είναι ξαπλωμένοι και αραχτοί, λιαζόμενοι και λικνιζόμενοι στις ξαπλώστρες… Αυτοί καίγονται στον ήλιο και ο ήλιος τους καίγεται στα ξεπουλητήρια του κόσμου… Και μάλιστα, το ανεκτίμητον εκτιμάται… 7.000 δολλάρια… (όσο δηλ. ένας φαρδόκωλος όψιμος νεόπλουτος επιδειξίας «γκέι», πληρώνει για μια «σαιζόν» την… «σεζ-λονγκ» του σε παραλία της Μυκόνου εις άγραν…)…
Πρόκειται για ένα βαρύ, κοίλο, σφαιροειδές αγγείο (μορφής κυπέλλου, ποτηριού[1], μεγέθους 12,7 Χ 10,2 εκατ.), που στέκεται πάνω σε ένα στρογγυλό «πόδι», σαν βάθρο, που ήταν πιθανότατα υψηλότερο. Σε κάθε περίπτωση, μπορούσε και να κρεμαστεί, με σχοινιά ή αλυσίδες, περασμένες από τις τρύπες των λαβών του. Τέσσερις λυγισμένες και τρυπημένες λαβές, σαν ώτα, συγκρατούν τις πλευρές, συγκεντρωμένες σε δύο ομάδες στο μέσον του σώματός του. Ο «λαιμός» είναι φουσκωμένος, με στρογγυλεμένο χείλος, γύρω από το φαρδύ στόμα!
Η επιφάνεια έχει εξομαλυνθεί, πιθανώς με ψαμμίτη. Έχει αρκετά καφε-γκριζο-μαρμάρινο χρώμα. Αυτός ο τύπος αγγείου ονομάζεται «κανδήλη». Ομοιάζει πολύ με τους λαμπτήρες της ελληνικής ορθοδόξου εκκλησίας, τα γνωστά μας «καντήλια» (που διεθνώς αποκαλούνται «ελληνικοί λαμπτήρες»). Και σε κάθε περίπτωση δείχνει ποιος είναι ο πρόγονος των εκκλησιαστικών χριστιανικών καντηλιών…
Φαίνεται ότι οι κανδήλες ήταν πολύ δημοφιλείς μορφές αγγείων κατά την πρωτοκυκλαδική περίοδο Ι. Αυτό το αγγείο, στο ημίφως, θα μπορούσε να φέρνει και σε ανθρώπινο κεφάλι ή πρόσωπο… Αιωρούμενες οι κανδήλες θα έπαιζαν ένα θέαμα φωτός/σκιών… Κι αυτά θα έμοιαζαν μαγικά και φυσικά θα ήταν ιερά μυσταγωγικά τελετουργικά… που οι καημένοι εμείς δεν μπορούμε ούτε καν να διανοηθούμε…
Πάντως σε κάθε περίπτωση, στους ναούς και σε ιερούς χώρους έκαιαν συνεχώς και ακαταπαύστως κανδήλες. Κι εθεωρείτο κακός οιωνός, εάν έσβηνε βιαίως η κανδήλη. Η άσβεστος κανδήλη που καλείται και ακοίμητος αντικατέστησε το άσβεστο ιερόν πυρ των ναών…
(Θυμηθείτε πως ακόμη και σήμερα, καθ' όλην την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, καίει μια φωτιά)...
Από τον 4ο αιώνα, πλήθυναν τα φώτα και κατά την χριστιανική λατρεία και οι πιστοί μετεχειρίζοντο στις ακολουθίες κανδήλας. Η κανδήλα τον Μεσαίωνα μπήκε και στο άγιο Βήμα, άνωθεν η, συνήθως, ολίγον προς τα πίσω της Αγίας Τράπεζας. Το έλαιον των κανδηλών δέον να είναι αγνό και να προέρχεται από ελαιόδενδρα. Ακόμη κι όταν μπήκαν ηλεκτρικά φώτα, προ των αγίων εικόνων, και μέσα στο Άγιον Βήμα εξακολουθεί να γίνεται χρήσις μόνον κανδηλών!
Αυτό το δημοπρατούμενο παράδειγμα αγγείου είναι σπάνιο, καθώς τα περισσότερα έχουν ομοιόμορφα διαχωρισμένες λαβές-ώτα. Σημειώστε ότι από τις πολύ-λεηλατημένες Κυκλάδες πολλά παρόμοια τέτοια αρχαία τέχνεργα έχουν ξεπουληθεί: Από τον «Οίκο» Christie λ.χ. κάποια έως και 270.000 δολλ.!!!
Τι ακριβώς πρέσβευε και συμβόλιζε η αρχαία ελληνική κανδήλη; Τον κρυφό, εσώτερο ήλιο; Αυτό, ίσως, μείνει ανεξήγητο, για πολλά χρόνια, ακόμη, όσο τα τέχνεργα αυτά δεν ευρίσκονται στον τόπο παραγωγής και κατασκευής τους, ούτως ώστε να μας πουν την ιστορία τους σε σχέση με τους τόπους και τους ανθρώπους τους… Όσο κλέβονται από τις Κυκλάδες και φυγαδεύονται προς τα ξεπουλητήρια-πλυντήρια του εξωτερικού…
Όσο το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας λ.χ. διαθέτει κλειστό κύκλωμα καταγραφής εικόνας ή βίντεο, το οποίο… ΔΕΝ λειτουργεί… λόγω βλάβης, από το θέρος του 2014… Οι κάμερες καλύπτουν μόνον τους εξωτερικούς χώρους και τις δυο ανώτερες στάθμες, που προορίζονται για έκθεση και όχι τις αποθήκες, από τις οποίες αφαιρέθηκαν στο παρελθόν αρχαιότητες… και έτσι ξεκίνησε διαδικασία απογραφής των αρχαίων των αποθηκών του…
Όσο ξεπέφτει η γλώσσα μας, και η αρχαία κανδήλη γίνεται… καντήλι… είναι να μην… «κατεβάζεις καντήλια» μετά απ’ αυτά;
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:
[1] Σε πτωχά μέρη, όπου δεν υπήρχε η δυνατότης να υπάρχει πλούσια κανδήλη, αυτή αναπληρωνόταν με ένα απλό ποτήρι. Έτσι κανδήλι και ποτήρι ταυτίσθηκαν. Οι κανδήλες υπερπληρώνονταν με λάδι έως επάνω. Γι’ αυτό και το ξεχειλωμένο με κρασί ποτήρι, ο λαός μας το λέει καντήλι. Κι έμεινε η λαϊκή έκφρασις «πόσα καντήλια τράβηξες;», δηλ. «πόσα υπερπλήρη ποτήρια ήπιες;»…
Στην κίνηση των κανδηλιών, καμμιά φορά, έπεφτε καμμιά σταγόνα λάδι, και έκαιε λίγο αυτόν που ήταν κοντά. Έτσι η φλύκταινα ή ο θερμικός ερεθισμός, η κοκκινίλα έμεινε λαϊκά να λέγεται «καντήλα» (λέμε «βγάζει καντήλες» γι’ αυτόν που κοκκινίζει και πετά εξανθήματα»).
Του Γιώργου Λεκάκη
Πηγή