Δευτέρα 13 Ιανουαρίου 2020

Απόλλων και Ψαμάθη

Ο βασιλιάς του Άργους Κρότωπος, γιος του Αγήνορα, είχε μια όμορφη κόρη, την Ψαμάθη. Την αγάπησε ο Απόλλωνας και ζευγαρώθηκε μαζί της. Λένε πως στο παλάτι του Κρότωπου κατέφυγε ο θεός μετά τον φόνο του Πύθωνα στους Δελφούς για να εξαγνιστεί. Εκεί γνώρισε την Ψαμάθη και την ερωτεύτηκε.

Έμεινε έγκυος αυτή μετά το σμίξιμο με το θεό, και επειδή φοβόταν πολύ την τιμωρία από τον πατέρα της, όταν έφερε στον κόσμο του καρπό του παράνομου έρωτά της, το άφησε έκθετο σε κάποιο βουνό.

Ήταν ένα πανέμορφο αγόρι, ο Λίνος. Εκεί βρήκε το νεογέννητο μωρό κάποιος βοσκός, ο οποίος το περιμάζεψαν και το μεγάλωσε δίνοντάς του γάλα από τις προβατίνες και τις κατσίκες του.

Τελικά η Ψαμάθη φανερώθηκε από τα αίματα και τον πόνο μετά τη γέννα. Έμαθε ο βασιλιάς την αλήθεια για τη γέννα, θεώρησε μεγάλη ντροπή τον παράνομο δεσμό της κόρης του και για να ξεπλύνει την ντροπή έδωσε τη διαταγή να την σκοτώσουν.

Μετά από καιρό βρήκαν τα σκυλιά του Κρότωπα τον μικρό Λίνο να παίζει μόνος του και το κομμάτιασαν. Σε μια άλλη εκδοχή του μύθου τα σκυλιά του βασιλιά βρήκαν το έκθετο μωρό πριν τον βρει ο βοσκός, και το έφαγαν.

Ο θεός Απόλλωνας, που αγαπούσε την Ψαμάθη, οργίστηκε από το διπλό φονικό, της ερωμένης του και του γιού του και για να τιμωρήσει τον κακούργο πατέρα και τους κατοίκους της πόλης του, ξαμόλησε στο Άργος την Ποινή, ένα είδος Άρπυιας, που άρπαζε τα μικρά παιδιά από τους γονείς τους και τα έτρωγε. Ανέλαβε κάποιος με το όνομα Κόροιβος να απαλλάξει την πόλη από τη φοβερή μάστιγα και να σκοτώσει την Ποινή.

Τα πράγματα, όμως, έγιναν χειρότερα, γιατί έπεσε λοιμός (πανούκλα) που σκόρπιζε τον θάνατο σε μικρούς και μεγάλους. Οι Αργείοι ζήτησαν την συμβουλή του Μαντείου των Δελφών, που τους συμβούλεψε να εξευμενίσουν τους νεκρούς Ψαμάθη και Λίνο.

Για τον εξευμενισμό των πνευμάτων των δύο αδικοσκοτωμένων οργάνωσαν θυσίες και πένθιμα τραγούδια, που ονομάστηκαν «λίνοι». Επειδή ο Λίνος ανατράφηκε κοντά στα ατνιά η γιορτή ονομάστηκε «αρνίς ή αρνηίς», ενώ ο μήνας που διοργανώθηκε η γιορτή «αρνείος».

Η γιορτή αυτή καθιερώθηκε στο Άργος και την επαναλάμβαναν κάθε χρόνο με θυσίες και λυπητερά άσματα. Σχετικά με τον πατέρα της Ψαμάθης, τον Κρόκωπο, άλλοι λένε πως τον σκότωσε ο Απόλλωνας κι άλλοι αναφέρουν πως του έδωσε εντολή να φύγει από το Άργος.

Ο λοιμός δεν έλεγε να κοπάσει, οπότε αναγκάστηκε ο Κόροιβος να πάει στους Δελφούς και να ομολογήσει στο Μαντείο πως εκείνος σκότωσε την φοβερή Άρπυια, την Ποινή. Αναλαμβάνοντας την ευθύνη, ζήτησε πως μπορεί να διορθώσει το κακό.

Ο Πυθία τον συμβούλεψε να μην επιστρέψει στην πόλη του, αλλά να πάρει τον Δελφικό τρίποδα και ακολουθώντας τον δρόμο της επιστροφής, όπου του πέσει, εκεί χτίσει ναό στον Απόλλωνα.

Παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής, ο τρίποδας έπεσε από την πλάτη του Κόροιβου στο όρος Γεράνεια. Εκεί έχτισε ναό στον θεό Απόλλωνα, εγκαταστάθηκε σ’ αυτό το μέρος χωρίς να επιστρέψει τελικά στο Άργος και ίδρυσε την πόλη Τριποδίσκοι.

Για το χτίσιμο του ναού του Απόλλωνα, ο Παυσανίας έγραψε:

"Υπάρχει επίσης στα Μέγαρα και τάφος του Κοροίβου· τη σχετική ιστορία, που αποτελεί θέμα επών και που αφορά από κοινού και τους Αργείους, θα την αναφέρω εδώ. Λένε πως όταν στο Άργος ήταν βασιλιάς ο Κρότωπος, η κόρη του Κροτώπου Ψαμαθάη γέννησε παιδί από την Απόλλωνα· επειδή πολύ κατέχονταν από το φόβο του πατέρα της, λένε πως άφησε έκθετο το παιδί, το οποίο το βρήκαν τα σκυλιά του κοπαδιού του Κροτώπου και το θανάτωσαν· ο Απόλλων τότε έστειλε στην πόλη των Αργείων την Ποινή. Αυτή λένε πως άρπαζε τα παιδιά από τις μητέρες, ώσπου ο Κόροιβος, χαριζόμενος στους Αργείους, σκότωσε την Ποινή.

Επειδή σα δεύτερη τιμωρία, μετά το φόνο, έπεσε στους Αργείους μια λοιμώδης νόσος που δεν υποχωρούσε, ο Κόροιβος από δική του πρωτοβουλία ήρθε στους Δελφούς για να υποβληθεί σε τιμωρία από το θεό για το φόνο της Ποινής. Η Πυθία απαγόρεψε στον Κόροιβο να επιστρέψει στο Άργος και του επέβαλε να σηκώσει από το ιερό ένα τρίποδα και να τον πάρει μαζί του, και όπου ο τρίποδας του πέσει, στο μέρος αυτό να χτίσει ναό του Απόλλωνα και να μείνει σ’ αυτόν και ο ίδιος. Και ο τρίποδας κατά το όρος Γεράνεια, χωρίς να το καταλάβει, γλίστρησε και του έπεσε κάτω. Και κατοίκησε σ’ αυτό το μέρος ο Κόροιβος, όπου η κώμη Τριποδίσκοι".
(Παυσανίας, “Ελλάδος περιήγησις”, Αττικά, βιβλ.A΄ , 43. 7-8)

Λένε πως τα λυπητερά τραγούδια, τους «λίνους» τους δίδαξε στους Αργείους ο ίδιος ο Λίνος, ο οποίος μεγαλώνοντας κοντά στους βοσκούς έμαθε όλους τους βουκολικούς σκοπούς και τα τραγούδια. Έχοντας πάρει την χάρη από το πατέρα του Απόλλωνα, το θεό της μουσικής, έγινε αξεπέραστος στη μουσική.

Οι «λίνοι» δεν ήσαν μόνο πένθιμα τραγούδια. Ήταν αργότερα και ύμνοι και ευχάριστα άσματα. Το λυπητερό είδος το έλεγαν Αίλινον, γιατί η επωδός άρχιζε και τελείωνε με τον «Άϊ Λίνε». Την πληροφορία για τον ευχάριστο χαρακτήρα την αντλούμε από τον Όμηρο, ο οποίος περιγράφοντας τις σκηνές που ο Ήφαιστος απεικόνιζε πάνω στη ασπίδα του Αχιλλέα, σε κάποιο σημείο αναφέρει:

"Αμπέλι μέγα έβαλαν αλλού καρπόν γεμάτο,
 καλό, χρυσό κι εμαύριζαν ολούθε τα σταφύλια·
 τα κλήματ᾽ ήσαν σ᾽αργυρά σταλίκια στυλωμένα.
 Και λάκκον από χάλυβα και κασσιτέρου φράκτην
 έσυρε γύρω και άνοιξε στην άκρην μονοπάτι
 για να περνούν, όταν τρυγάν το αμπέλι, οι καρποφόροι.
 Και αγόρια, κόρες λιγερές, αμέριμνα στην γνώμην
 εφέρναν τον γλυκύν καρπόν μέσα εις τα καλάθια.
 Γλυκιάν κιθάραν έπαιζε στην μέσην τους αγόρι
 και με την λυγερή λαλιά τον λίνον τραγουδούσε
 μελωδικά, και όλοι μαζί τριγύρω του εσκιρτούσαν
 και τες φωνές τους έσμιγαν με το γλυκό τραγούδι".
(Όμηρος, Ιλιάδα, ραψ. Σ΄, 561- 572)

Αναφέρουν πως όχι μόνο μουσική δίδαξε στους ανθρώπους ο Λίνος, αλλά και τα γράμματα, και του ουρανού τα σημάδια, και να εξημερώνουν τα άγρια ζώα για να τα χρησιμοποιούν στην καλλιέργεια της γης, αλλά και πως να καλλιεργούν τη γη.

Ήταν αυτός που καθιέρωσε τη μορφή- σχήμα των γραμμάτων. Θεωρούσαν τον Λίνο πατέρα και δάσκαλο τρανών ηρώων και εκπολιτιστών των ανθρώπων, όπως του Θάμυρη, του Μουσαίου και του Ορφέα. Εφεύρε τον ρυθμό και την μελωδία. Κάποιοι θεωρούν πως αυτός κατασκεύασε την τρίχορδη λύρα. Λένε, επίσης, πως αυτός αντικατέστησε τις χορδές της λύρας που ήσαν μέχρι τότε από λινάρι με χορδές από έντερο.

Μια παραλλαγή του μύθου θέλει τον Λίνο γιο του Απόλλωνα και της Μούσας Ουρανίας. Ο Ησίοδος μας λέει:

"Και η Ουρανία γέννησε το Λίνο πολυαγάπητο γιο,
που όσοι θνητοί είναι τραγουδιστές και κιθαριστές
όλοι τον θρηνούν στα συμπόσια και στους χορούς
κι όταν αρχίζουν το Λίνο κι όταν τελειώνουν καλούν"
(Ησίοδος, Αποσπάσματα,91 {305})

Οι μυθογράφοι αναφέρουν και κάποιον άλλον Λίνο, αυτόν όχι γιο του Απόλλωνα, εξαιρετικό μουσικό, που υπερηφανεύτηκε πως είναι ανώτερος και καλύτερος μουσικός από τον θεό και γι΄ αυτό ο θεός τον σκότωσε. Κάποιοι θεωρούν ανακριβή αυτή την εκδοχή αναφέροντας ότι όχι μόνον δεν τον σκότωσε, αλλά αντίθετα τον υιοθέτησε. Αργότερα τον θάνατό του τον απέδωσαν στον Ηρακλή.

Στο βιβλίο του Ρόμπερτ Γκρέιβς “Οι Ελληνικοί Μύθοι” διαβάζουμε μια περίπτωση εξήγησης του μύθου της Ψαμάθης του Λίνου. Ο Λίνος συνδέεται με το πνεύμα του λιναριού που σπέρνεται την άνοιξη και θερίζεται το καλοκαίρι.

Μητέρα του είναι η Ψαμάθη, γιατί όλως λέει ο Πλίνιος το λινάρι το έσπερναν σε ψαμμώδες έδαφος. Παππούς του και φονιάς του ήταν ο Κρότωπος γιατί αφού ξερίζωναν το ξερό λινάρι το κρεμούσαν στον αέρα και το κοπάνιζαν με τα “κροταλαπόδαρα” της ματσόλας.

Ο Απόλλωνας ήταν πατέρας του επειδή οι ιερείς του φορούσαν λινά ενδύματα . Το γεγονός ότι κατασπαράχθηκε από σκύλους συνδέεται με τη συνήθεια τα στελέχη του λιναριού να κόβονται με σιδερένια πελέκια.



Πηγή