Πέμπτη 28 Μαρτίου 2019

Από την Εφηβεία στη Νεότητα στην Αρχαία Ελλάδα - ΣΠΑΡΤΗ (Μέρος 'Β)

Το πέρασμα από την εφηβεία στην ενηλικίωση αποτελούσε σε όλους τους παραδοσιακούς πολιτισμούς μια από τις πιο σοβαρές και επίσημες δραστηριότητες και απασχολούσε τους άρχοντες καθώς και όλο το κοινωνικό σύνολο.

Τόσο οι αρχές της κοινωνίας όσο και οι πολίτες της, ασχολούνταν με τους νέους που περνούσαν αυτή τη φάση, μέσα από συγκεκριμένο σύστημα-πρόγραμμα εκπαίδευσης και δοκιμασίας των εφήβων.

Ο ανάλογος της Αθήνας θεσμός στην Σπάρτη, ονομαζόταν κρυπτεία. Αποτελούσε πιο πολύ ίσως απ’ ό,τι στην Αθήνα θεσμό προετοιμασίας για τη στρατιωτική ζωή μια και η κοινωνία της Σπάρτης είχε περισσότερο πολεμικό και στρατιωτικό προσανατολισμό.

Σ’ αυτή την περίοδο έχουμε μια μορφή εκπαίδευσης πολύ παράξενη, όσον αφορά τουλάχιστον το κυνήγι με τους είλωτες. Συνέβαινε δηλ. να έχουμε κατά την περίοδο της απομόνωσης, που κι εδώ ήταν πολύ διαδεδομένη, ένα σκέλος κατά τη διάρκεια του οποίου, οι Σπαρτιάτες έφηβοι κυνηγούσαν τους είλωτες και συνήθως τους σκότωναν. Έτσι τελείωνε ένα σημαντικό μέρος της εκπαίδευσής τους.

Το πρότυπο των Σπαρτιατών όλη αυτή τη περίοδο ήταν αυτό του καταδρομέα των δασών και του αναρριχητή των βράχων και των τειχών. Βασικό επίσης στοιχείο στην περίοδο αυτή είναι η νυκτερινή παραμονή στο βουνό.

Ο έφηβος της Σπάρτης ονομαζόταν κρύπτης. Μια βασική διαφορά με την Αθήνα, ήταν ότι ενώ στην Αθήνα ο έφηβος ζούσε αυτή τη περίοδο ως μύθο, ο Σπαρτιάτης τη ζούσε ως πρακτική ζωής.

Οι κρύπται ήταν νέοι που εγκατέλειπαν την πολιτεία για να «πλανηθούν» κρυμμένοι, απομονωμένοι, «γυμνοί» , δηλ. χωρίς βαρύ οπλισμό στα βουνά και την ύπαιθρο, τρεφόμενοι όπως μπορούσαν, κυνηγώντας και σκοτώνοντας την νύκτα είλωτες, στους οποίους η πολιτεία κήρυττε κάθε χρόνο τον πόλεμο για να μην αποτελεί ο φόνος τους μίασμα. Η περίοδος αυτή κατά τον Πλάτωνα ήταν ο χειμώνας.

Αν γίνει μια αντιστροφή των όσων έκαναν οι κρύπται, βρίσκουμε ακριβώς ποιες ήταν οι αρχές και οι κανόνες των ενήλικων Σπαρτιατών, των οπλιτών μελών της Φάλαγγας.

Οι αρετές του οπλίτη όπως η κοινή ζωή, τα κοινά δείπνα, οι ανοικτές μάχες, ημερήσιες, σε πεδινά μέρη, καλοκαιρινές, η κατά μέτωπο επίθεση ανάμεσα σε φάλαγγες, τιμούνταν στην Σπάρτη περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μέρος στην Ελλάδα.

Ο Σπαρτιάτης, για να θεωρηθεί πολίτης και πολεμιστής με πλήρη δικαιώματα, έπρεπε να περάσει την εκπαίδευση και την αγωγή που δινόταν από ένα σύνολο μυητικών τελετουργιών, που ίσχυαν ακόμα και μετά την κλασική εποχή.

Ένας Ρωμαίος ιστορικός αναφέρει ότι ο Λυκούργος διέταξε να οδηγούνται τα παιδιά στους αγρούς και να ζουν χωρίς πολυτέλεια, μέσα στην δουλειά και με κόπους και να μην γυρίσουν στην πόλη παρά μόνο αν γίνουν άντρες. Έχουμε εδώ άλλο ένα δίπολο, τους κρύπτες στο δάσος από τη μια και τους οπλίτες στη πόλη από την άλλη.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των Σπαρτιατών, που δε συναντάται στην υπόλοιπη Ελλάδα, ήταν ότι εδώ οι ενήλικες διατηρούσαν μακριά κώμη.

Μια πολύ σημαντική και ενδιαφέρουσα τελετουργία ήταν αυτή που συνέβαινε στον Πλατανιστή (δάσος από πλατάνια). Εκεί συγκρούονταν 2 μοίρες Λακεδαιμόνιων κρυπτών. Η μάχη περιελάμβανε όπλα και άγρια στοιχεία, δηλ. επιτρεπόταν ένας αριθμός απαγορευμένων χτυπημάτων όπως παραδείγματος χάρη δαγκωματιές.

Πριν από αυτό γινόταν θυσία στον Ενυάλιο, Θεό της άγριας συμπλοκής, με προσφορά 2 σκύλους.

Προηγούνταν επίσης μια μάχη ανάμεσα σε 2 κάπρους (αγριόχοιρους), ζώα εξαιρετικά άγρια, που ήταν όμως εξημερωμένα. Όποιος κάπρος νικούσε συνήθως προοιώνιζε τη νίκη της μοίρας στην οποία ανήκε.

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι στη Σπάρτη συνυπήρχαν η αγριότητα και ο πολιτισμός και ότι ο θεσμός στο σύνολό του διευκόλυνε και δημιουργούσε τις κατάλληλες συνθήκες για ένα πιό ομαλό πέρασμα από την άγρια εφηβεία στην πολιτισμένη ενηλικίωση.

Το πιο παράδοξο και αντιφατικό στοιχείο στην Αθήνα, στη Σπάρτη αλλά όπως θα δούμε και στην Μινωική Κρήτη, ήταν η πολικότητα που παρατηρούμε μεταξύ ενήλικων και εφήβων. Υπάρχει μια σειρά από αντιθέσεις σε όλα τα επίπεδα. Στην ουσία οι έφηβοι ζούσαν με αρχές και νόμους που έρχονταν σε τέλεια αντίθεση με όσα έπρεπε να ακολουθήσουν κατά την ενηλικίωση.

Οι κυριότερες αντιθέσεις είναι:

ΟΠΛΙΤΗΣ ΚΥΝΗΓΟΣ
βαριά οπλισμένος γυμνός από όπλα
μέλος της φάλαγγας μόνος ή μέλος μικρών ομάδων
πεδιάδα βουνό, δάσος
τίμιος μαχητής πανούργος
καλοκαίρι χειμώνας
ημερήσια μάχη νυκτερινή μάχη
ψημένο φαγητό συσσίτιο ωμό φαγητό που το έχει βρει... μόνος
απόλυτη τάξη απάτη, αταξία, παράλογο
ημερήσιο κυνήγη με τόξο και σκυλιά νυκτερικό κυνήγι με δίχτυα και παγίδες
λευκά ρούχα μαύρα ρούχα
επέκταση συνόρων φύλαξη συνόρων
κοντά μαλλιά μακριά μαλλιά
καύση των νεκρών ενταφιασμός
κάτοικος στην πόλη κάτοικος εκτός τειχών
   
Η περίοδος αυτή ήταν ακριβώς το πέρασμα από τη ζωή στη φύση, στον πολιτισμό. Το σύνολο των αντρών παρουσιάζει εδώ, όπως σε οποιαδήποτε άλλη κοινωνία, μια αλληλοσυμπληρωματικότητα, ένα γιν–γιανγκ, όπου ο έφηβος είναι το γιν, το σκοτεινό, το σκιερό και ο ενήλικας το γιανγκ, το φωτεινό, το χωρίς σκιές.

Το πιο σημαντικό όμως στοιχείο που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι υπάρχουν δυο δρόμοι: 1) Ο ατομικός δρόμος και ο άθλος που πρέπει να επιτελέσει ο έφηβος ώστε να θεωρηθεί άντρας, 2) ο ομαδικός δρόμος της συμμετοχής στο σύνολο και ο άθλος που ομαδικά πρέπει να επιτευχθεί και που είναι ανώτερος και πραγματικά δημιουργικός. Η συλλογική προσπάθεια είναι ο δρόμος που φτιάχνει πολιτισμό και ανυψώνει ολόκληρη την κοινωνία, ενώ ο δρόμος του εφήβου είναι αυτός που φτιάχνει άντρες - ήρωες.