35. Οι περισσότεροι από εκείνους οι οποίοι έχουν μιλήσει από το βήμα αυτό, επαινούν εκείνον, ο οποίος πρόσθεσε στο έθιμο του ενταφιασμού και την εκφώνηση του επιταφίου λόγου, με την ιδέα ότι είναι ωραίο πράγμα να εκφωνείται ένας τέτοιος λόγος προς τιμή εκείνων οι οποίοι φονεύονται στον πόλεμο και μεταφερόμενοι εδώ κηδεύονται δημόσια. Εγώ όμως θα θεωρούσα ως αρκετό, για άνδρες οι οποίοι εμπράκτως φάνηκαν αγαθοί, εμπράκτως να εκδηλώνονται και προς αυτούς τιμές.
Όπως ακριβώς βλέπεται και τώρα που έγινε ο δημόσιος αυτός ενταφιασμός, ίσως να μην εξαρτάται από ένα μόνον άνθρωπο, (ο οποίος μπορεί να μιλήσει καλά, μπορεί όμως και να μιλήσει κάπως κατώτερα απ’ όσο πρέπει), το αν θα γίνουν πιστευτές ή όχι οι αρετές τόσων πολλών ανθρώπων. Διότι είναι δύσκολο πράγμα να μιλήσει κανείς ικανοποιητικά για πράγματα, για τα οποία και η προσωπική ακόμη γνώμη περί αληθείας γίνεται πιστευτή με μεγάλη δυσκολία. Διότι και ο ακροατής εκείνος, ο οποίος γνωρίζει τα κατορθώματα των πεσόντων και διάκειται ευνοϊκά προς αυτούς, ίσως νομίσει ότι με τον λόγο φανερώθηκαν κατώτερα εν συγκρίσει με εκείνα τα οποία ήθελε να ακούσει και γνωρίζει ότι έγιναν· αλλά και εκείνος ο οποίος δεν γνωρίζει τα κατορθώματα των παρόντων νεκρών, ίσως νομίσει ότι μερικά λέγονται κατά τρόπο υπερβολικό, και μάλιστα, όταν ακούει κάτι το οποίο υπερβαίνει την δική του φύση ίσως αισθάνεται και φθόνο για τον λεγόμενο έπαινο.
Διότι μέχρις ενός σημείου ανέχεται ο άνθρωπος τους επαίνους που λέγονται για άλλους, μέχρι του σημείου που νομίζει τον εαυτόν του ο καθένας ικανό να κάμει κάποιο κατόρθωμα από όσα άκουσε· κάτι όμως το οποίο υπερβαίνει τις δυνάμεις του το φθονεί συγχρόνως και δεν το πιστεύει. Επειδή όμως οι παλαιοί, δοκιμάζοντας αυτόν τον τρόπο της ταφής, τον βρήκαν ενδεδειγμένο, πρέπει και εγώ ακολουθώντας την συνήθεια, να προσπαθήσω να ανταποκριθώ, όσο το δυνατόν περισσότερο, στην θέληση και την γνώμη καθενός από σας.
36. Θα αρχίσω πρώτα από τους προγόνους μας· εκείνους που κατοικούσαν πάντοτε την χώρα αυτή, την οποία παρέδιδαν διαδοχικά στους μεταγενέστερούς τους και εξαιτίας της αρετής τους μας την παρέδωσαν ελεύθερη. Και εκείνοι είναι άξιοι επαίνου, και πολύ περισσότερο οι πατέρες μας διότι εκτός από εκείνα τα οποία κληρονόμησαν απέκτησαν με πολλούς κόπους την ηγεμονία την οποία έχουμε σήμερα και όλα μαζί τα άφησαν σ’ εμάς τους σημερινούς. Τα περισσότερα όμως μέρη της ηγεμονίας αυτής τα αποκτήσαμε εμείς εδώ, εμείς οι οποίοι ζούμε τώρα και προ πάντων όσοι βρίσκονται σε ώριμη ηλικία, και φέραμε την πόλη μας σε τέτοια κατάσταση ώστε να επαρκεί μόνη της για κάθε πολεμική και ειρηνική ανάγκη που θα προκύψει. Και τα μεν πολεμικά μας κατορθώματα, (μέσω των οποίων αποκτήσαμε όλα όσα έχουμε, ή εάν εμείς οι ίδιοι ή οι πατέρες μας αποκρούσαμε με κάθε προθυμία εχθρούς Έλληνες ή βάρβαρους επιτιθέμενους εναντίον μας) θα τα παραλείψω, διότι δεν θέλω να πω πολλά περί αυτών σε ανθρώπους οι οποίοι τα γνωρίζουν. Θα σας δείξω όμως πρώτα ποια κατεύθυνση ακολουθήσαμε και φθάσαμε στο σημερινό σημείο της δύναμής μας, και με ποιο πολίτευμα και με ποια συμπεριφορά μας αυξήθηκε αυτή ώστε να γίνει τόσο μεγάλη και κατόπιν θα ασχοληθώ και με τον έπαινο των νεκρών. Γιατί νομίζω ότι, κατά την σημερινή περίσταση, δεν θα ήταν απρεπές να λεχθούν αυτά που θα πω, και ότι είναι συμφέρον της πόλεως , να τα ακούσει ο εδώ συγκεντρωμένος λαός, εντόπιοι και ξένοι.
37. Έχουμε πολίτευμα, το οποίο δεν ζηλεύει τους νόμος των γειτόνων μας, και εμείς, με το πολίτευμα αυτό, περισσότερο γινόμαστε παράδειγμα στους άλλους, παρά τους μιμούμαστε. Το όνομά του είναι δημοκρατία, διότι την εξουσία σ’ αυτό την εξασκούν οι πολλοί και όχι οι λίγοι. Προκειμένου δε περί ιδιωτικών διαφορών όλοι μας έχουμε απέναντι των νόμων τα ίδια δικαιώματα και τα ίδια καθήκοντα. Ως προς τα πολιτικά αξιώματα, καθ’ ένας προτιμάται για την διοίκηση των κοινών, αναλόγως των ικανοτήτων του και της αρετής του και όχι αναλόγως του πολιτικού κόμματος στο οποίο ανήκει· ούτε εξαιτίας της οικονομικής του κατάστασης εμποδίζεται κανείς να κάνει κάποιο καλό στην πόλη, εφ όσον μπορεί να το κάνει, ούτε εμποδίζεται εξαιτίας του ότι δεν κατέχει επιφανή θέση στην πολιτεία. Ως προς τις σχέσεις μας με το δημόσιο ήμαστε ελεύθεροι πολίτες, στις μεταξύ μας σχέσεις, ως άτομα δεν αισθανόμαστε ο ένας για τον άλλο υποψία, η οποία μπορεί να δημιουργηθεί από την καθημερινή συναναστροφή μας, γιατί κανείς μας δεν οργίζεται εναντίον του άλλου, όταν εκείνος κάνει κάτι που τον ευχαριστεί, ούτε κανείς μας βλέποντας τον άλλον να κάμνει κάτι , αποκτά δυσάρεστη όψη στο πρόσωπο, η οποία δεν βλάπτει μεν τον άλλο, αλλά τον στενοχωρεί. Στις ιδιωτικές μας σχέσεις δεν στενοχωρεί ο ένας τον άλλο και στις σχέσεις μας προς την πολιτεία δεν παραβαίνουμε τους νόμους από φόβο, γιατί είμαστε συνηθισμένοι να υπακούμε στους εκάστοτε άρχοντες και στους νόμους, και προ πάντων σε εκείνους τους νόμους, οι οποίοι έχουν ψηφιστεί για να ωφελούν τους αδικημένους, υπακούμε και σ’ εκείνους που είναι άγραφοι αλλά η παράβασή τους προκαλεί ντροπή στον παραβάτη, η οποία είναι από όλους ομολογούμενη.
38. Αλλά και με την σκέψη μας βρήκαμε πολλούς τρόπους να ξεκουραζόμαστε από τους καθημερινούς κόπους, γιατί έχουμε καθιερώσει αγώνες και θυσίες για όλες τις εποχές του έτους, και έχουμε ωραίες ιδιόκτητες οικοδομές, τις οποίες βλέποντας καθημερινά οι πολίτες, ξεχνούν τις στενοχώριες τους. Επειδή η πόλη μας είναι μεγάλη , εισάγονται σ’ αυτήν όλα τα προϊόντα , από όλα τα μέρη του κόσμου, και έτσι κατορθώνουμε να απολαμβάνουμε και τα αγαθά τα οποία παράγονται από ανθρώπους άλλων τόπων, με την ευκολία που απολαμβάνουμε τα αγαθά του δικού μας τόπου.
39. Με τους αντιπάλους μας έχουμε τις εξής διαφορές στα πολεμικά ζητήματα. Αφήνουμε ελεύθερη την είσοδο και παραμονή στην πόλη μας σε όποιον θέλει να την επισκεφτεί και δεν εμποδίζουμε τους ξένους εκδιώκοντάς τους για να μην ακούσουν ή δουν κάτι το οποίο αν δεν κρατηθεί μυστικό και το μάθει κάποιος εχθρός θα ωφεληθεί. Και το κάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε όχι τόσο στις πολεμικές μηχανές και ραδιουργίες όσο στην ανδρεία μας στην μάχη. Και στον τρόπο της εκπαίδευσης των παιδιών τους, οι αντίπαλοί μας από την νεανική ηλικία τους, επιδιώκουν να εκπαιδευτούν με κοπιαστική εξάσκηση, εμείς όμως ζούμε αναπαυτικότερα αλλά βαδίζουμε στους κινδύνους με ισάξιο θάρρος από εκείνους. Απόδειξη αυτών είναι ότι οι Λακεδαιμόνιοι δεν εκστρατεύουν ποτέ μόνοι τους εναντίον της χώρας μας , αλλά μαζί με όλους τους συμμάχους τους, ενώ εμείς εκστρατεύοντες μόνοι μας στη χώρα των γειτόνων μας και μαχόμενοι σε ξένη χώρα νικούμε εύκολα τις περισσότερες φορές εκείνους που υπερασπίζουν τις περιουσίες τους. Κανένας εχθρός μέχρι σήμερα δεν αντιμετώπισε τη δύναμη του στρατού μας συγκεντρωμένη διότι φροντίζουμε με το ναυτικό μας να μεταφέρουμε πολύ στρατό σε πολλά διαφορετικά μέρη στη ξηρά. Εάν οι εχθροί μας συγκρουστούν κάπου με ένα μέρος του στρατού μας και νικήσουν μερικούς από εμάς θα καυχώνται ότι μας απέκρουσαν όλους, εάν όμως νικηθούν θα ισχυρίζονται ότι νικήθηκαν από ολόκληρο τον στρατό μας. Και όμως αν είμαστε πρόθυμοι να αναλαμβάνουμε κινδύνους, ζώντας άνετα (παρά με επίμονες ασκήσεις, και με ανδρεία όχι επιβαλλόμενη από τους νόμους αλλά ενσυνείδητη,) θα έχουμε το κέρδος ότι δεν κουραζόμαστε εκ των προτέρων για να αντιμετωπίσουμε μελλοντικά δυσάρεστα και ότι όταν φτάσουμε στα δυσάρεστα εκείνα θα φανούμε ότι δεν ήμαστε κατώτεροι από εκείνους οι οποίοι κοπιάζουν να φανούν τολμηρότεροι. Η πόλη μας γι αυτά και για άλλα περισσότερα είναι άξια θαυμασμού.
40. Αγαπούμε το ωραίο, χωρίς να φτάνουμε στην πολυτέλεια και αναπτύσσουμε το πνεύμα μας χωρίς να γίνεται θηλυπρεπές το σώμα μας. Τον πλούτο τον χρησιμοποιούμαι ως ευκαιρία για εκτέλεση έργων, παρά ως αφορμή επίδειξης πλούτου· για κανέναν από εμάς δεν είναι ντροπή να παραδέχεται ότι είναι φτωχός αλλά μεγαλύτερη ντροπή θεωρείται αν δεν προσπαθεί να απαλλαγεί από την φτώχεια με την εργασία του. Είμαστε ικανοί να ασχολούμαστε και με τις ιδιωτικές μας υποθέσεις και με τα πολεμικά ζητήματα της πόλης όσοι από εμάς ασχολούνται με την πολιτική, οι άλλοι οι οποίοι ασχολούνται αποκλειστικά με τις εργασίες τους , ενημερώνονται και σχηματίζουν γνώμη για τα πολιτικά πράγματα. Εμείς δεν θεωρούμε φιλήσυχο κάποιον που δεν ασχολείται καθόλου με τα πολιτικά πράγματα αλλά άχρηστο γιατί ο καθένας μας είναι ικανός ή να κρίνει ορθά ή να βρίσκει ορθή λύση για τα προβλήματα, όπως επίσης νομίζω ότι είναι βλαβερό να μην ενημερώνεται κάποιος από την αρχή για όλα όσα συζητήθηκαν πριν αρχίσει να εκτελεί κάθε ενέργεια, (πράγμα το οποίο δεν γίνεται σε άλλους, στους οποίους η άγνοια των πραγμάτων φέρνει το θράσος , ενώ η γνώση περί αυτών φέρνει δισταγμό). Δίκαια θα θεωρηθούν ως πιο ανδρείοι όσοι γνωρίζουν πολύ καλά και τα ευχάριστα και τα επικίνδυνα κάποιου τολμήματος και εν τούτοις δεν θα διστάσουν να αναλάβουν τους κινδύνους. Και ως προς την αρετή έχουμε πολλές διαφορές με τους άλλους. Γιατί αποκτούμε τους φίλους μας όχι ευεργετούμενοι απ’ αυτούς αλλά ευεργετώντας αυτούς. Εκείνος ο οποίος έχει κάνει ένα καλό στον άλλο είναι πολύ σταθερότερος φίλος, γιατί προσπαθεί να διασώζει την οφειλόμενη από τον ευεργετούμενο ευγνωμοσύνη, ευεργετώντας τον συνεχώς· ενώ εκείνος ο οποίος οφείλει την ευγνωμοσύνη, δεν δείχνει τόση προθυμία, γιατί γνωρίζει ότι θα αποδώσει τη χάρη όχι για να υποχρεώσει τον άλλο αλλά γιατί του την χρωστά και πρέπει να την εξοφλήσει.
Και μόνο εμείς βοηθάμε οποιονδήποτε, χωρίς να φοβούμαστε τις συνέπειες όχι τόσο γιατί δεν σκεπτόμαστε το συμφέρον μας, αλλά γιατί πιστεύουμε στην ιδέα της ελευθερίας.
41. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν λέω ότι ολόκληρη η πόλη μας είναι το εκπαιδευτήριο της Ελλάδος, και καθένας από εμάς κατά τη γνώμη μου είναι ικανός να ενεργεί αποτελεσματικά σε πάρα πολλές εκδηλώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας και μάλιστα να προσαρμόζεται στις εκάστοτε περιστάσεις με εύκολο τρόπο. Και όσα σας λέω αυτή τη στιγμή δεν είναι μεγάλα λόγια αλλά η πραγματική αλήθεια που βγαίνει από τα όσα κάνουμε, φανερώνοντας την δύναμη της πόλης μας την οποία αποκτήσαμε με την συμπεριφορά μας αυτή. Γιατί μόνο η δική μας πόλη φαίνεται σε όσους την επισκέπτονται πολύ ανώτερη της φήμης η οποία έχει επικρατήσει γι αυτή στον έξω κόσμο, και μόνο αυτή δεν προκαλεί αγανάκτηση στον οποιονδήποτε εχθρό επέλθει κατά αυτής και νικηθεί για το ότι νικήθηκε από ανθρώπους από τους οποίους δεν έπρεπε να νικηθεί, ούτε και στους πολίτες της προκαλεί παράπονο ότι διοικούνται από ανθρώπους , οι οποίοι δεν είναι άξιοι να διοικήσουν. Επειδή το μεγάλο μέγεθος της δύναμής μας το αποδεικνύουμε με μεγάλες αποδείξεις και με ζωντανούς ακόμη αυτόπτες μάρτυρες, γι αυτό μας θαυμάζουν και οι σημερινοί άνθρωποι , όπως θα μας θαυμάζουν και οι μεταγενέστεροι, και δεν έχουμε την ανάγκη κανενός ποιητή έστω και του Ομήρου για να μας επαινέσει ούτε άλλου οποιουδήποτε ο οποίος με τους λόγους του θα μας ευχαριστήσει μεν προσωρινά , με όσα όμως πει θα βλάψει την πραγματική αλήθεια γιατί τα έργα μας θα αποδειχθούν πολύ ανώτερα από ότι εκείνος θα τα παρουσιάσει. Θα γίνει αυτό γιατί με την τόλμη μας εξαναγκάσαμε κάθε θάλασσα και ξηρά να γίνει τόπος ελεύθερος για την δική μας μετάβαση σ’ αυτόν και γιατί παντού όπου πήγαμε , εγκαταστήσαμε αιώνια μνημεία και των επιτυχιών και των αποτυχιών μας.
Μια τέτοια πόλη λοιπόν και οι προκείμενοι νεκροί έκριναν δίκαιο ότι δεν έπρεπε να τη χάσουν και γι αυτό πολέμησαν και έπεσαν, και είναι φυσικό καθένας από εμάς τους ζωντανούς να θέλουμε γι αυτή την πόλη να δοκιμάζουμε κόπους και αξίες
Από τους νεκρούς αυτούς δεν φάνηκε κανείς απρόθυμος να δώσει τη ζωή του, είτε γιατί αν ήταν πλούσιος θα προτιμούσε να απολαύσει ακόμη τον πλούτο του, είτε γιατί αν ήταν φτωχός θα έλπιζε ότι θα ήταν δυνατόν να αποφύγει την φτώχεια του και να γίνει πλούσιος. Κανείς δεν ζήτησε να αποφύγει τον κίνδυνο, αλλά όλοι , πλούσιοι και φτωχοί, θεώρησαν πολύ ποθητότερο να εκδικηθούν τους νεκρούς και επειδή έκριναν ότι αυτός ο κίνδυνος τον οποίο διέτρεχαν ήταν ο ωραιότερος από όλους θέλησαν γνωρίζοντας τον κίνδυνο και μαζί μ’ αυτόν και τους εχθρούς να εκδικηθούν και τα άλλα να εξακολουθούν να επιθυμούν. Και το αν θα κατόρθωναν ή όχι αυτό που ήθελαν το στήριξαν στην ελπίδα ότι θα το κατόρθωναν , κατά την εκτέλεση της πράξεως, μπροστά στον φανερό κίνδυνο πίστευαν ότι μόνο στον εαυτό τους πρέπει να έχουν πεποίθηση. Και κατά την πραγματοποίηση των αποφάσεών τους, θεώρησαν ότι ήταν προτιμότερο το να πολεμήσουν και να πεθάνουν παρά να υποχωρήσουν και να σωθούν και με αυτό τον τρόπο απέφυγαν την κατακραυγή η οποία θα τους προσαπτόταν, αν υποχωρούσαν, τον κίνδυνο δε τον αντιμετώπισαν με το σώμα τους, και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, το οποίο ρυθμίζει η τύχη, σκοτώθηκαν , έχοντες περισσότερο ακμαίο το φρόνημα, παρά φόβο για τον θάνατο.
43. Οι νεκροί λοιπόν τούτοι, τέτοια διαγωγή έδειξαν απέναντι στην πόλη. Εμείς οι υπόλοιποι πρέπει να ευχόμαστε να έχουμε καλύτερη τύχη από αυτούς ως προς την ασφάλεια της ζωής μας, να μη θελήσουμε όμως να έχουμε ατολμότερο το φρόνημα από εκείνους εναντίον των εχθρών, αφού βλέπουμε όχι μόνο με λόγους αλλά και με έργα, πόσο μεγάλη είναι η ωφέλεια, για την οποία πολλά μπορεί να πει κανείς προς εσάς, οι οποίοι γνωρίζεται εξίσου καλά, πόσα αγαθά προέρχονται από την αντίσταση κατά του εχθρού. Βλέποντας όμως περισσότερο στην πράξη καθημερινά την δύναμη της πόλεως, και μας φανεί ότι είναι πραγματικά μεγάλη, να θυμόμαστε πως όλα αυτά τα απέκτησαν άνθρωποι οι οποίοι ήταν τολμηροί και γνώριζαν τι πρέπει να κάνουν και φιλοτιμήθηκαν ώστε να εκτελέσουν τα αποφασισθέντα και όσες φορές έτυχε να αποτύχουν σε κάποια προσπάθειά τους, θεωρούσαν ότι το να θυσιάσουν την ζωή τους ήταν η ωραιότερη προς την πατρίδα προσφορά.. Γιατί όλοι μαζί έδιδαν τη ζωή τους υπέρ της πατρίδας, ο καθένας ξεχωριστά λάμβανε τον αμάραντο έπαινο και τον λαμπρότατο τάφο, όχι κυριολεκτικά τον τάφο αυτό στον οποίο ενταφιάστηκαν, αλλά εκείνον στον οποίο παραμένει αιώνια η δόξα των μετά θάνατον και την οποία θα θυμούνται οι άνθρωποι σε κάθε κατάλληλη περίπτωση εξαιτίας σχετικών λόγων ή έργων. Των δοξασμένων ανδρών ολόκληρη η γη είναι τάφος, και δεν το φανερώνει αυτό μόνο η επιγραφή πάνω στις επιτύμβιες στήλες που βρίσκονται στην πατρίδα τους, αλλά και σε χώρα ξένη παραμένει πάντοτε στην ψυχή καθενός από τους κατοίκους της, άγραφη η μνήμη τους όχι τόσο για τα έργα τους όσο για το φρόνημά τους. Αυτούς λοιπόν να μιμηθείτε τώρα και ‘σείς και αφού σκεφθείτε ότι ευδαιμονία είναι ελευθερία και ελευθερία είναι γενναιότητα, μην αποφεύγεται τους πολεμικούς κινδύνους. Περισσότερο δίκαια θα πρέπει να αδιαφορούν για τη ζωή τους όχι οι δυστυχούντες, οι οποίοι δεν ελπίζουν να δουν ποτέ καλό, αλλά οι ευτυχούντες οι οποίοι διατρέχουν τον κίνδυνο να δουν ζώντες ακόμη, μεγάλη μεταβολή στην κατάστασή τους για τους οποίους θα είναι τελείως διαφορετική από την προηγούμενη αν υποστούν κάποιο ατύχημα. Για τον άνθρωπο ο οποίος έχει ιδέες , πολύ μεγαλύτερη είναι η ταπείνωσή του λόγω της δειλίας του παρά ο θάνατος, τον οποίο άλλωστε ως νεκρός δεν θα τον αισθάνεται, ο οποίος έρχεται τη στιγμή που αγωνίζεται με γενναιότητα και ελπίδα ότι θα νικήσει η πατρίδα του.
44. Γι αυτό ακριβώς τους γονείς αυτών των νεκρών , όσοι είστε παρόντες εδώ, δεν τους κλαίω αλλά μάλλον θα τους παρηγορήσω. Γιατί γνωρίζουν ότι έζησαν μέσα σε πολλές περιπέτειες, και ότι η ευτυχία ανήκει σ’ εκείνους τους οποίους η τύχη επιφύλαξε έντιμο θάνατο, όπως σ΄ αυτούς εδώ ή εντιμότατη λύπη όπως σ’ εσάς και σ’ εκείνους των οποίων η ζωή υπήρξε τόση , ώστε να ζήσουν ευτυχείς και να πεθάνουν καθ’ όσο διαρκούσε η ευτυχία τους. Γνωρίζω βεβαίως ότι είναι δύσκολο να σας πείσω για τους ανθρώπους σας, για τους οποίους θα έχετε πολλές αφορμές να τους θυμάστε, όταν οι άλλοι θα έχουν ευτυχία για την οποία και ‘σείς άλλοτε χαιρόσασταν ` και η λύπη προξενείται όχι όταν χάνει κανείς κάποιο αγαθό το οποίο δεν δοκίμασε, αλλά όταν του αφαιρέσουν εκείνο το οποίο έχει συνηθίσει. Πρέπει να έχετε υπομονή , όσοι είστε σε ηλικία που να μπορείτε να τεκνοποιήσετε, με την ελπίδα ότι θα αποκτήσετε και άλλα παιδιά, γιατί τα νέα αυτά παιδιά θα σας κάνουν να λησμονείτε τα πρώτα που δεν υπάρχουν πια , τη δε Πόλη θα την ωφελήσουν με δυο τρόπους, και για το ότι Δε θα ερημωθεί από κατοίκους και για την ασφάλειά της. Δεν είναι δυνατό να ψηφίζουμε με ισότητα και δικαιοσύνη , όταν πρόκειται για επικίνδυνες επιχειρήσεις, όσοι δεν έχουν παιδιά να κινδυνεύουν όμοια μ’ εκείνους που έχουν παιδιά. Όσοι πάλι έχετε μεγάλη ηλικία, να νομίζετε ότι η ζωή σας η οποία ζήσατε μέχρι τώρα ευτυχισμένοι, είναι κέρδος για εσάς, και ότι ο υπόλοιπος χρόνος της ζωής σας θα είναι μικρός και να παρηγορείστε με την δόξα των φονευθέντων παιδιών σας. Γιατί μόνο η επιθυμία της τιμής δεν γηράσκει ποτέ και στην άχρηστη γεροντική ηλικία δεν ευχαριστεί το κέρδος περισσότερο από κάθε άλλο αλλά η τιμή.
45. Για τα παιδιά αυτών των νεκρών, όσα είστε εδώ παρόντα, και για τους αδελφούς τους, βλέπω μεγάλο τον αγώνα τους· γιατί τον νεκρό όλοι συνηθίζουν να τον επαινούν, κι αν ακόμη υπερβάλετε των νεκρών αυτών στην αρετή, θα θεωρηθείτε όχι όμοιοι μ’ αυτούς αλλά κατώτεροι. Γιατί για του ζώντες γεννιέται ο φθόνος των άλλων, επειδή τους θεωρούν αντίπαλους στη ζωή, ενώ οι νεκροί, αφού δεν είναι πια εμπόδιο, τιμούνται με την εύνοια που αποδίδονται σε άνθρωπο ο οποίος δεν είναι δυνατό να γίνει ανταγωνιστής στη ζωή. Εάν πρέπει να κάνω μνεία και για την γυναικεία αρετή, των γυναικών οι οποίες θα απομείνουν χήρες μια μικρή συμβουλή θα τις δώσω. Γι αυτές η μεγαλύτερη δόξα θα είναι , να μη φανούν κατώτερες της γυναικείας φύσης τους, και μεγάλη τιμή σ’ εκείνη από αυτές, για την οποία ελάχιστος λόγος θα γίνεται μεταξύ των ανδρών, είτε για να την επαινέσουν, είτε για να την κατηγορήσουν.
46. Είπα και εγώ με τον λόγο μου, σύμφωνα προς τον νόμο, όσα νόμισα κατάλληλα, και οι νεκροί εμπράκτως έχουν τιμηθεί κατά ένα μέρος, με τη δημόσια ταφή τους. Εξ’ άλλου τα παιδιά τους θα τα θρέψη από τι στιγμή αυτή η πόλη, μέχρι την εφηβική τους ηλικία, δίδοντας με αυτόν τον τρόπο, ωφέλιμο βραβείο και γι αυτούς και για τους άλλους πολίτες για τους αγώνες που διεξήγαγαν, ` γιατί εκεί που έχουν οριστεί μεγάλα βραβεία για την αρετή, εκεί και οι πολίτες είναι άνδρες άριστοι. Και τώρα , αφού καθ’ ένας από εσάς τελειώσει τον θρήνο για τον δικό του νεκρό , να αποχωρήσετε.
Πηγή
