Οι διαπραγματεύσεις άρχισαν μετά την ήττα των Σπαρτιατών στην Σφακτηρία το 425 π.Χ. η οποία έληξε με την παράδοση των 292 οπλιτών που ήσαν παγιδευμένοι στο νησί, στους οποίους 120 Σπαρτιάτες «όμοιοι». Μία εκ των αδυναμιών του συστήματος της
Σπάρτης ήταν ότι υπήρχαν πολύ λίγοι «όμοιοι» και η απώλεια των 120, θα ισοδυναμούσε με καταστροφή. Στην αρχή οι διαπραγματεύσεις ήσαν ανεπιτυχείς, αλλά το 424 π.Χ., οι Αθηναίοι υπέστησαν ήττα στην μάχη του Δηλίου, ενώ ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας πέτυχε καθοριστικές νίκες στην Θράκη και απειλούσε την προμήθεια σιτηρών της Αθήνας. Το 423 οι δύο πλευρές συμφώνησαν σε ένα χρόνο ανακωχή, η οποία όταν έληξε το 422 οι Αθηναίοι απέστειλαν εκστράτευσαν στην Θράκη, υπό τις διαταγές του Κλέωνα, που κατέληξε σε μια ακόμη στρατιωτική καταστροφή, στην Αμφίπολη. Αμφότεροι ο Κλέων και ο Βρασίδας σκοτώθηκαν και μαζί τους απομακρύνθηκαν τα βασικά εμπόδια για την επίτευξη ειρήνης.
Αμφότερες οι πλευρές είχαν ισχυρούς λόγους να επιθυμούν την ειρήνη. Οι Αθηναίοι έχοντας υποστεί δύο συνεχόμενες οδυνηρές ήττες, είχαν απωλέσει την αυτοπεποίθησή τους και επιπλέον ανησυχούσαν ότι ορισμένοι από τους συμμάχους τους, θα μπορούσαν να εξεγερθούν εφόσον συνεχίζονταν οι ήττες.
Ο Θουκυδίδης στα συγγράμματά του αναφέρει ανά ένα πολιτικό ηγέτη σε κάθε πλευρά που επεδίωξαν την ειρήνη, παρακινούμενοι από ευγενή κίνητρα. Από την πλευρά των Αθηνών ο Νικίας, γιος του Νικηράτου, ένας από τους πλέον επιτυχημένους στρατηγούς, επιθυμούσε να τελειώσει την ενεργό στρατιωτική καριέρα του χωρίς απώλειες και από την πλευρά της Σπάρτης ο βασιλέας Πλειστοάναξ, ο οποίος αφού είχε εξοριστεί επί 19 έτη, ήθελε να αποσπάσει την προσοχή από τον τρόπο αποκατάστασής του, ελπίζοντας ότι η επιστροφή των κρατουμένων θα τον αποκαθιστούσε ηθικά στα μάτια των Σπαρτιατών.
Ο Θουκυδίδης καταγράφει 17 βασικές ρήτρες της συνθήκης ειρήνης:
– Η πρόσβαση σε όλα τα ιερά είναι απρόσκοπτη.
– Οι Δελφοί ορίζονται ως αυτόνομη πόλη με δικούς της νόμους, φόρους και έθιμα, πλήρως ανεξάρτητη. Το ιερό του Απόλλωνα των Δελφών ορίζεται να ανήκει στον ανεξάρτητο λαό των Δελφών.
– Η συνθήκη ειρήνης είναι δεσμευτική για 50 χρόνια για τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους και για τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους, χωρίς δόλο ή πρόκληση βλαβών από ξηρά ή θάλασσα.
– Δεν επιτρέπεται με κανένα τρόπο να πάρουν τα όπλα με πρόθεση να βλάψουν ούτε οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι τους τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους, αλλά ούτε και οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους, όπλα εναντίον των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους.
– Όποια μελλοντική διαφορά ανακύψει μεταξύ τους, πρέπει να επιλυθεί δίκαια σύμφωνα με το νόμο και τους όρκους που δίδονται.
– Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους θα αποδώσουν στους Αθηναίους την Αμφίπολη.
– Στους κατοίκους των πόλεων που παραδίδουν οι Λακεδαιμόνιοι στους Αθηναίους, πρέπει να επιτραπεί να μεταβούν όπου επιλέξουν και να πάρουν μαζί και την περιουσία τους.
– Οι πόλεις που παραδίδονται είναι ανεξάρτητες και θα πληρώνουν μόνον τον φόρο του Αριστείδη.
– Δεν έχουν το δικαίωμα οι Αθηναίοι, ή οι σύμμαχοί τους να κηρύξουν τον πόλεμο στις κάτωθι πόλεις, εφόσον αυτές πληρώνουν το φόρο. Οι πόλεις αυτές είναι ηΆργιλος, η Στάγειρος, η Άκανθος, η Στώλος, η ΄Ολυνθος και η Σπάρτωλος και στο εξής θα είναι ουδέτερες από συμμαχίες και δεν θα είναι σύμμαχοι ούτε των Αθηναίων ούτε των Λακεδαιμονίων. Αν όμως οι πόλεις συμφωνήσουν και εφόσον το επιθυμούν, τότε οι Αθηναίοι μπορούν να τις κάνουν συμμάχους τους.
– Οι Ολύνθιοι, οι Ακάνθιοι, οι Σαναίοι, οι Σιγγίοι και οιΜηκυβερναίοι θα κατοικήσουν τις πόλεις τους.
– Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους θα επιστρέψουν στους Αθηναίους το Πάνακτο.
– Οι Αθηναίοι αντίστοιχα θα αποδώσουν στους Λακεδαιμονίους το Κορυφάσιο, τα Κύθηρα, ταΜέθανα, τον Πτελεό και την Αταλάντη, καθώς και όσους Λακεδαιμονίους αιχμαλώτους έχουν οι ίδιοι, ή οι σύμμαχοί τους και τους Πελοποννησίους άνδρες που είναι πολιορκημένοι στη Σκιώνη και όσους έστειλε εκεί οΒρασίδας όπως και τους άλλους συμμάχους των Λακεδαιμονίων που κρατούνται στην Αθήνα ή σε άλλο μέρος που υπόκειται στην Αθήνα.
– Το ίδιο θα πράξουν και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους αντίστοιχα με αιχμαλώτους Αθηναίους ή συμμάχους των Αθηναίων.
– Όσον αφορά στους Σκιωναίους, τους Τορωναίουςκαι τους Σερμυλίους και άλλες πόλεις που μπορεί να έχουν οι Αθηναίοι, ας σκεφτούν και ας πράξουν με αυτούς όπως νομίζουν.
– Οι Αθηναίοι θα ορκιστούν όπως και οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους, πόλη προς πόλη, για την ειρήνη, με τον εξής όρκο: «Θα τηρήσω τις συνθήκες και τις σπονδές αυτές χωρίς ατιμία και χωρίς δόλο».
– Η συμφωνία θα ανανεώνεται κάθε χρόνο.
– Η συνθήκη άρχεται με έφορο τον Πλειστόλα, τον μήναΑρτεμίσιο, την τετάρτη ημέρα πριν το τέλος του (27η Αρτεμισίου) στην δε Αθήνα έγινε επί άρχοντος Αλκαίου, το μήνα Ελαφηβολιώνα, την έκτη μέρα πριν από το τέλος του (25η Ελαφηβολιώνος) και ορκίστηκαν από την πλευρά των Λακεδαιμονίων ο Πλειστοάναξ, ο ΄Αγις, οΠλειστόλας, ο Δαμάγητος, ο Χίονις, ο Μεταγένης, οΆκανθος, ο Δάιθος, ο Ισχαγόρας, ο Φιλοχαρίδας, οΖευξίδας, ο΄Αντιππος, ο Τέλλος, ο Αλκινάδας, οΕμπεδίας, ο Μηνάς και ο Δάφιλος. Από δε την πλευρά των Αθηναίων ορκίστηκαν ο Λάμπων, ο Ισθμιόνικος, οΝικίας, ο Λάχης, ο Ευθύδημος, ο Προκλής, οΠυθόδωρος, ο ΄Αγνων, ο Μυρτίλος, ο Θρασυκλής, οΘεαγένης, ο Αριτάκτης, ο Ιώλκιος, ο Τιμοκράτης, οΛέων, ο Λάμαχος και ο Δημοσθένης.
Η συνθήκη δεν ήταν αρεστή σε ορισμένους συμμάχους της Σπάρτης, όπως η Αμφίπολη που ήταν απρόθυμη να επιστρέψει στην Αθηναϊκή κυριαρχία και επίσης αρκετοί άλλοι αρνήθηκαν να υπογράψουν αν δεν γίνουν τροποποιήσεις. Όμως προς έκπληξη όλων η Σπάρτη υπέγραψε συμμαχία με την Αθήνα, με τον όρο να συνδράμει η μία την άλλη σε περίπτωση εισβολής και η Αθήνα να υποστηρίξει τους Σπαρτιάτες εναντίον οιασδήποτε εξέγερσης εκ μέρους των ειλώτων.
Η ειρήνη του Νικία ουδέποτε εφαρμόσθηκε εξ’ ολοκλήρου. Ο Θουκυδίδης καταγράφει την διάρκειά της για περίοδο 6 ετών και 10 μηνών, αλλά αυτό αφορά μόνο την περίοδο κατά την οποία ουδεμία πλευρά εκδήλωσε επιθετική ενέργεια κατά της άλλης. Στην πραγματικότητα ο πόλεμος συνεχίσθηκε αφού μεσολάβησε χρονικό κενό, περίπου 18 μηνών και το 418 π.Χ., Αθηναίοι και Σπαρτιάτες βρέθηκαν αντιμέτωποι στην Μαντινεία.
Βιβλιογραφία: The Peace of Nicias by Milo Milton Williams-University of Massachusetts Amherst 1977
Πηγή
