- Η Αγλαΐα (η λάμπουσα),
- η Ευφροσύνη (η χαρά της ψυχής) και
- η Θάλεια (η ανθίζουσα τα φυτά).
Σε άλλους συγγραφείς σαν μητέρα των Χαρίτων αναφέρεται η Ήρα, ή η Ευνομία, ή η Αρμονία, ή η Λήθη. Ορισμένοι μάλιστα δίνουν στις Χάριτες αρχαιότερη καταγωγή, λέγοντας πως είναι κόρες του Ουρανού.
Από τις πιο εξιδανικευμένες και θελκτικότερες θεότητες που δημιούργησε το ελληνικό πνεύμα, δεν αποτελούν το θέμα κανενός μύθου που να είναι έστω και λίγο άσεμνος.
Οι Χάριτες υπήρξαν από την αρχή θεότητες της φύσης, του φυτικού κόσμου, πηγή κάθε χαράς και κάθε τέρψης όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και στους θεούς. Τα κύρια σύμβολά τους είναι τα λουλούδια και οι καρποί. Η ποίηση, η ρητορική, η μουσική, ο χορός χρωστάνε τη χάρη τους στις Χάριτες που αναφέρονται συχνά μαζί με τις Μούσες με τις οποίες λάβαιναν μέρος σ' όλες τις γιορτές του Ολύμπου.
Οι Χάριτες στην αρχαιότητα συμβόλιζαν ό,τι πιο ευγενικό, όμορφο και αγνό υπήρξε ποτέ στη Γη. Ήταν το ιδανικό της σεμνότητας, της άψογης συμπεριφοράς και της ευπροσηγορίας. "Χάρις" σήμαινε, πρώτα πρώτα χαρά, τη χαρά που εκπέμπει κανείς, όταν τον χαρακτηρίζουν ευγενικά συναισθήματα, μα και τη χαρά και την τέρψη που προκαλεί στους γύρω του. Η "Χάρις" ήταν ακόμη συνώνυμο της ίδιας της χάρης και της ερασμιότητας, καθώς και της ευεργεσίας και της ευγνωμοσύνης.
Προσωποποιούσαν τη χάρη και την ευθυμία αρχικά στη φύση και αργότερα στη ζωή των ανθρώπων. Ολα τα όμορφα και καλά που συμβαίνουν στους ανθρώπους προέρχονται από τις Χάριτες - πηγή κάθε χαράς και κάθε τέρψης όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και στους θεούς. Χαιρετώντας τις Χάριτες ο Θηβαίος ποιητής Πίνδαρος γράφει: «Μαζί σας όταν βρίσκεται κανείς, το καθετί είναι τερπνό και γλυκό και χάρη σε σας ο άνδρας γίνεται σοφός, ωραίος, εύδοξος».
Οι τρεις Χάριτες ήταν το πρότυπο, το όνειρο όλων των κοριτσιών του Ορχομενού. Ηθελαν να αποκτήσουν τη χάρη τους, τη μόρφωσή τους και τις αρετές τους. Αυτό ήταν δύσκολο και μόνο η Χλώρη η κόρη του άρχοντα Αμφίονα, μπορούσε να συγκριθεί μαζί τους. Βοηθούσαν τις τύχες των κοριτσιών, γι' αυτό και ο ναός τους ήταν γεμάτος από χρυσά αφιερώματα.
Οι Χάριτες μπορούν να παρομοιαστούν με μια "Τριπλή Αφροδίτη": ο "Αφροδισιακός" τους χαρακτήρας είναι εντελώς φανερός και διάχυτος. Άλλωστε, η Αφροδίτη ήταν η θεά με την οποία κυρίως σχετίζονται στη μυθολογία, καθώς πρόκειται για τη θεά της ομορφιάς και του έρωτα. Οι Χάριτες τη συνόδευαν, μαζί με το θεό Έρωτα και την Πειθώ.
Κάποτε η θεά είχε πιαστεί μαζί με τον Άρη σε ένα δίχτυ που είχε στήσει για τους δυο εραστές ο Ήφαιστος. Μετά από την περιπέτειά της είχε καταφύγει στην Πάφο της Κύπρου, όπου την περιποιήθηκαν οι Χάριτες, αλείφοντάς την με αθάνατο λάδι και στολιζοντάς την. Με την ίδια επιμέλεια και με τον ίδιο τρόπο αναδεικνύουν την ουράνια ομορφιά της, όταν ετοιμάζεται να πάει να ξελογιάσει τον Τρώα Αγχίση.
Ο αφροδισιακός χαρακτήρας των Χαρίτων προβάλλεται έντονα και μέσα από την τέχνη τους να κατασκευάζουν αρωματικά λάδια, με τα οποία έκαναν το δέρμα να ευωδιάζει κι ενίσχυαν, έτσι, την ερωτική επιθυμία.
Γενικά οι Χάριτες εκφράζουν μια καθαρά ελληνική αντίληψη για τη «χάρη»: Είναι η ευνοϊκή διάθεση που εκφράζεται με προσφορές και ανταλλαγές μεταξύ ανθρώπων και θεών (θυσίες), ανθρώπων και φύσης και των ανθρώπων μεταξύ τους.
Υπήρχε ασάφεια σχετικά με το πόσες ήταν και πώς ονομάζονταν, καθώς και πολλές διαφορετικές εκδοχές από τόπο σε τόπο. Σε παλαιότερες εποχές ήταν μία ή δύο και ήταν γνωστές ως σύζυγοι μεγάλων θεών ή ως θεότητες στην υπηρεσία της Αφροδίτης. Πρώτος ο Όμηρος αναφέρει τη Χάρη, που ήταν σύζυγος του Ήφαιστου.
Ακόμη διηγείται ότι μία από τις Χάριτες η Πασιθέα ήταν σύζυγος του Ύπνου και μητέρα του Φάντασου και του Φοβήτορα. Η Πασιθέα είχε δοθεί σύζυγος στον Ύπνο από την Ήρα επειδή εκείνος είχε κοιμίσει κρυφά το Δία κι έτσι οι θεοί μπόρεσαν να αναμιχθούν στον Τρωικό πόλεμο. Στον λόγο του Ύπνου υπάρχει αυτός ο στίχος: "Αληθώς θα μου έδινε μία από τις νεώτερες Χάριτες".
Επομένως μερικοί υποπτεύονται πως ο Όμηρος γνώριζε επίσης και γηραιότερες Χάριτες.
Οι Αθηναίοι τιμούσαν δυο Χάριτες την Αυξώ και την Ηγεμόνη. Μερικές φορές ταυτίζονταν με τις Ώρες και τοποθετούσαν στην ομάδα των Χαρίτων τις Ώρες Καρπώ και Θαλλώ.
Στη Σπάρτη τις ονόμαζαν Κλήτα και Φαέννα (ακτινοβόλος), και τις ταύτιζαν με τις Ώρες.
Στην Αίγινα, την Τροιζήνα, την Επίδαυρο και στον Τάραντα τις ονόμαζαν Αυξησία και Δαμία ή Αξεσίαι θεαί.
Ο Ησίοδος αναφέρει τρεις Χάριτες, την Αγλαΐα, την Ευφροσύνη και τη Θάλεια ή Θαλία. Οι Χάριτες συνδέονταν με την ανθοφορία και τη γονιμότητα της φύσης κι αναμεσά τους συγκαταλέγονταν και η Ευνομία, η Εύκλεια και η Πειθώ.
Ο Πίνδαρος τις ονόμαζε Σεμνές, Πότνιες και Βασίλειες. Οι Χάριτες σχετίζονται με τον Απόλλωνα, τον Διόνυσο, που σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς ήταν πατέρας τους, τις βρίσκουμε δίπλα στην Ήρα, στην Αθηνά, στην Δήμητρα, αλλά κατά τον Παυσανία "οι Χάριτες ανήκουν στην Αφροδίτη περισσότερο από κάθε άλλη θεότητα".
Όπως μας πληροφορεί ο Όμηρος στην Ιλιάδα, στην Ακιδαλία πηγή του Ορχομενού οι Χάριτες έλουζαν τη θεά, την αρωμάτιζαν και την έντυναν με τον "αμβρόσιο πέπλο" που τον ύφαιναν οι ίδιες.
Όταν ο Απόλλωνας έπαιξε για πρώτη φορά τη λύρα του, οι Χάριτες έστησαν χορό γύρω του μαζί με τις άλλες θεές κι όταν η Άρτεμη είχε εισέλθει στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, εκείνες άρχισαν να υμνούν μαζί της και με τη συνοδεία των Μουσών τη Λητώ, (μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης.
Απεικονίζονταν νέες και όμορφες και έφερναν στους θεούς και στους ανθρώπους ομορφιά, χάρη και δημιουργικότητα. Τις παρουσίαζαν γυμνές, να κρατιούνται από τους ώμους. Οι δυο από αυτές κοιτούσαν προς μια κατεύθυνση, ενώ εκείνη που βρισκόταν στη μέση κοιτούσε προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Οι Χάριτες λατρεύτηκαν σε όλη την Ελλάδα και σε όλο τον γνωστό αρχαίο κόσμο, αλλά, σύμφωνα με την παράδοση, η λατρεία τους ξεκίνησε από τον Μινύειο Ορχομενό. Εδώ υπήρχε και το αρχαιότερο ιερό τους. Είχε κτιστεί σε πολύ παλιά εποχή από το βασιλιά του Ορχομενού Ετεοκλή, γιό του Κηφισού ή του Ανδρέως.
Τρεις πέτρες που πέσανε από τον ουρανό λατρεύτηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα σαν προσωποποιήσεις των Χαρίτων και μόνο στα χρόνια του Παυσανία αφιερώσανε στις θεές πραγματικά αγάλματα. Το ιερό τους το τοποθετούν στο χώρο της εκκλησίας της Παναγίας της Σκριπούς και χρονολογικά το ανάγουν στον 9ο ή 8ο αιώνα π.Χ. Οι καλλιεργητές της περιοχής φέρνανε στο ναό "δίκην" δεκάτης, ένα μέρος από τη σοδειά τους.
Για να τιμήσουν τις Χάριτες οι Ορχομένιοι γιόρταζαν τα Χαριτήσια, τριήμερους αγώνες ποιητικούς και μουσικούς, στο ωδείο που σώζεται μέχρι σήμερα. Από επιγραφές που βρέθηκαν σε ανασκαφές, που αναφέρουν τους "ΝΕΝΙΚΟΤΕΣ ΕΝ ΤΟΙΣ ΧΑΡΙΤΗΣΙΟΙΣ" με τα ονόματα, τα επαγγέλματα και τις πατρίδες τους, μαθαίνουμε ότι στους αγώνες των Χαριτησίων λάβαιναν μέρος κιθαριστές, αυλητές, κήρυκες, σαλπιστές, ποιητές, κωμωδοί, ραψωδοί, τραγωδοί και καλλιτέχνες γενικά από όλα τα μέρη της Ελλάδας ακόμα και της Μικράς Ασίας και της Ιταλίας.
Τη νύχτα οι πιστοί χορεύανε κι μετά τους χορούς μοιράζανε γλυκίσματα φτιαγμένα με αλεύρι και μέλι. Ορισμένοι συγγραφείς ισχυρίζονται πως τα Χαριτήσια ήταν πραγματικά Μυστήρια. Σίγουρα πάντως στον Μινύειο Ορχομενό, οι Χάριτες λατρεύτηκαν σαν θεότητες της φύσης.
Στην Αθήνα υπήρχε ιερό των Χαρίτων πάνω στην Ακρόπολη στα Προπύλαια, κοντά στα ιερά του Ερμή Προπυλαίου και της Εκάτης Επιπυργιδίας. Ιερό τους υπήρχε και στην Αγορά κοντά στο ναό του Ηφαίστου. Ιερά τους υπήρχαν στη Σπάρτη, στη Δήλο, στην Κύπρο και στην Πάρο. Στην Πάρο βρισκόταν ο Μίνωας όταν πληροφορηθηκε το θάνατο του γιου του Ανδρόγεω.
Τότε πέταξε τα στεφάνια με τα άνθη, σταμάτησε τη μουσική, αλλά η τελετή ολοκληρώθηκε. Από τότε οι θυσίες προς τιμή των Χαρίτων στην Πάρο γίνονταν χωρίς άνθη και μουσική. Οι Χάριτες λατρεύονταν στην Σπάρτη και την Πάφο μαζί με την Αφροδίτη.
Ο Παυσανίας διακόπτει την περιγραφή του της Ελλάδας ( βιβλίο9.xxxv.1-7 ) για να επεκταθεί στις διάφορες θεωρήσεις των Χαρίτων σε διάφορα μέρη στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Ιωνία:
«Οι Βοιωτοί λένε πως ο Ετεοκλής ήταν ο πρώτος άνθρωπος που θυσίασε στις Χάριτες. Επιπλέον, γνωρίζουν πως καθιέρωσε τον αριθμό των Χαρίτων ως τρεις, αλλά δεν έχουν καμία παράδοση ως προς τα ονόματα που τους έδωσε.
Οι Λακεδαιμόνιοι, ωστόσο, λένε πως οι Χάρες είναι δύο, και ότι καθιερώθηκαν από τον Λακεδαίμονα, γιό της Ταϋγέτης, που τους έδωσε τα ονόματα Κλήτα και Φαένα. Αυτά είναι κατάλληλα ονόματα για τις Χάρες, όπως είναι και αυτά που δόθηκαν από τους Αθηναίους, οι οποίοι από τα παλιά χρόνια λάτρευαν δύο Χάρες, την Αυξώ και την Ηγεμόνη...
Από τον Ετεοκλή από τον Ορχομενό μάθαμε το έθιμο προσευχής στις Χάρες. Και οι Αγγελίων και Τεκταύς, γιοί του Διονύσου, που έφτιαξαν την εικόνα του Απόλλωνα για τους Δηλίους, έθεσαν τρείς Χάρες στο χέρι του.
Ο Ησίοδος στην Θεογονία λεέι πως οι Χάριτες είναι κόρες του Δία και της Ευρυνόμης, δίνοντάς τους τα ονόματα Ευφροσύνη, Αγλαΐα και Θάλεια. Το ποίημα του Ονομάκριτου συμφωνεί με αυτή την αναφορά. Ο Αντίμαχος, ενώ δεν δίνει ούτε τον αριθμό ούτε τα ονόματα των Χαρίτων, λέει πως είναι κόρες της Αίγλης και του Ήλιου. Ο ελεγειακός ποιητής Ερμεσιάναξ διαφωνεί με τους προκατόχους του αφόυ καθιστά και την Πειθώ μια από τις Χάριτες.»
Για την απεικόνιση των Χαρίτων, ο Παυσανίας έγραψε:
«Δεν θα μπορούσα να ανακαλύψω ποιός ήταν αυτός πού απεικόνισε πρώτος τις Χάριτες γυμνές, είτε στην γλυπτική ή στην ζωγραφική. Κατά τους πρότερους χρόνους, φυσικά, και οι γλύπτες και οι ζωγράφοι τις απεικόνιζαν σκεπασμένες.
Στην Σμύρνη, για παράδειγμα, στο ιερό της Νέμεσις, πάνω από τις εικόνες έχουν αφιερωθεί Χάριτες από χρυσό, έργο του Βουπάλου. Και στη Μουσική Αίθουσα στην ίδια πόλη υπάρχει ένα πορτραίτο μιας Χάριτας, ζωγραφισμένο από τον Απελλή. Παρομοίως, στην Πέργαμο, στην αίθουσα του Αττάλου, υπάρχουν άλλες εικόνες των Χαρίτων από τον Βούπαλο.
Και κοντά σ' αυτό που ονομάζεται Πυθείο υπάρχει ένα πορτραίτο Χαρίτων, ζωγραφισμένο από τον Πυθαγόρα τον Παριανό. Ο Σωκράτης επίσης, ο γιός του Σωφρονίσκου, έκανε εικόνες των Χαρίτων για τους Αθηναίους, που βρίσκονται πριν από την είσοδο στην Ακρόπολη.
Σ' όλες αυτές είναι σκεπασμένες. Αλλά οι μεταγενέστεροι καλλιτέχνες, δεν γνωρίζω τον λόγο, άλλαξαν τον τρόπο που τις απεικόνιζαν. Βεβαίως οι σημερινοί γλύπτες και ζωγράφοι απεικονίζουν τις Χάριτες γυμνές.»
Πηγή
