Ένα τετράδραχμο από τη Μακεδονία που παρουσιάζεται στην έκθεση «Χρήμα. Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, απεικονίζει τα εξαρτήματα του ταμία της πόλης που εισέπραττε φόρους και τους έβαζε στη δημόσια τράπεζα: Ένα κάθισμα για να κάθεται, ένα χρηματοκιβώτιο για την είσπραξη – και ένα ρόπαλο για όσους αρνούνταν να πληρώσουν!
Ο καθηγητής Nίκος Σταμπολίδης, διευθυντής του ΜΚΤ και η δρ Δήμητρα Τσαγκάρη, επιμελήτρια Νομισματικής Συλλογής Alpha Bank, δύο από τους τρεις επιμελητές (ο αρχαιολόγος του Μουσείου Γιώργος Τασούλας έτρεχε για τις τελευταίες λεπτομέρειες), μας ξεναγούν στον αρχαίο κόσμο της χρήματος.
Κάθε πόλη ήταν κράτος και είχε ένα διαφορετικό σύστημα. Κάθε έμπορος που ταξίδευε σε μια πόλη έπρεπε να κάνει συνάλλαγμα, έτσι στην αγορά της υπήρχε πάντα κάποιος μπροστά σε ένα τραπέζι στο οποίο γίνονταν οι συναλλαγές. Και το τραπέζι έγινε τράπεζα. Η σχεδιαστική αναπαράσταση του Γιάννη Νάκα δείχνει το εσωτερικό μιας τράπεζας του 2ου αι. π.Χ. Βλέπουμε τον πελάτη με το πουγκί, τον τραπεζίτη, ένα ζυγό για τη μέτρηση τους βάρους των νομισμάτων, τη λυδία λίθο όπου έτριβαν το νόμισμα ελέγχοντας έτσι την ποιότητα του κράματος.
Απαραίτητα ο άβακας για τις πράξεις, τα λογιστικά βιβλία που καταγράφονται οι καταθέσεις και η πίστωση των πελατών, τα κλειστά κιβώτια για τα νομίσματα αλλά και τα χαρτιά καταθέσεων. Όλα τόσα γνώριμα...
Συναλλαγές και εξουσία
Το ταξίδι ξεκινά από τον αντιπραγματισμό –μορφή συναλλαγής χωρίς χρήμα– στο ζυγισμένο μέταλλο, στο τάλαντο, τους οβελούς μέχρι το πρώτο νόμισμα της ιστορίας, ένας μικρός σβώλος χωρίς εικονογραφικό τύπο, παρά μόνο το χτύπημα της σφύρας στην πίσω πλευρά του, ότι έχει ελεγχθεί από το κράτος. «Αφού έχει νόμιμη κυκλοφορία, ονομάζεται νόμισμα», εξηγεί η Δήμητρα Τσαγκάρη. Τα πρώτα νομίσματα ήταν από ήλεκτρο, ένα φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου που υπήρχε σε αφθονία στον ποταμό Πακτωλό, εξ ου και το «πακτωλός χρήματος». «Συνέχισαν κάποιες πόλεις να κόβουν τα πρώτα νομίσματα σε ήλεκτρο, ώσπου ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος συλλαμβάνει την ιδέα του διμεταλλισμού. Ταυτόχρονη κυκλοφορία νομισμάτων σε δύο διαφορετικά μέταλλα: χρυσά και αργυρά».
Χελώνες, γλαύκες, πώροι, χρυσοί Φιλίπποι, νομίσματα που χρησιμοποιούσαν στις καθημερινές τους συναλλαγές, παρουσιάζονται έξυπνα μαζί με αντικείμενα. «Μετά την τριλογία για τα πανανθρώπινα θέματα (έρωτας, υγεία, θάνατος), η έκθεση συνεχίζει τη σειρά σε άλλο επίπεδο. Πάλι απασχολεί τον άνθρωπο αλλά με τα δικά του εφευρήματα. Το χρήμα άλλωστε είναι επινόηση του ανθρώπου», λέει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Ν. Σταμπολίδης.
Η Δ. Τσαγκάρη αναφέρει το παράδειγμα του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος βρίσκει από τον πατέρα του το τετράδραχμο 14 γραμμαρίων. Όμως το αθηναϊκό τετράδραχμο, το «δολάριο της αρχαιότητας», ζυγίζει 17 γραμμάρια. «Σχεδιάζοντας να ξεκινήσει την εκστρατεία του στην Ανατολή, θέλει ένα ισχυρό νόμισμα. Έτσι αλλάζει το μακεδονικό σύστημα και φτιάχνει τα περίφημα τετράδραχμα που τα φέρνει στο ίδιο βάρος με τα αθηναϊκά». Έπειτα από λίγα χρόνια, οι διεθνείς αγορές γεμίζουν με τα δικά του τετράδραχμα.
Η εκδότρια αρχή θέλοντας να προπαγανδίσει, κατηγοριοποίησε τις εικόνες. Το στάχυ που κυριαρχεί στη θεσσαλική πεδιάδα και η θεά της γεωργίας, απεικονίζονται σε νομίσματα, η ελιά της Λέσβου, η κληματίδα της Μαρώνειας σε αργυρό δίδραχμο, το ρόδι της Σίδης σε αργυρό στατήρα, το φύλλο συκιάς από την Κάμειρο. Εντυπωσιάζεσαι με το απανθρακωμένο τσαμπί σταφύλι, από την Ορθή Πέτρα, στην Ελεύθερνα. Η συνήθεια να αποτυπώνουν στα νομίσματα προϊόντα που φέρνουν έσοδα στην εκδότρια αρχή συνεχίζεται και στα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια. Απόδειξη, το δηνάριο του Ιοβα, βασιλιά της Μαυριτανίας, ο οποίος παντρεύεται την Κλεοπάτρα Σελήνη και γίνεται πρίγκιπας της Αιγύπτου, αποτυπώνοντας πάνω στον νόμισμά του έναν κροκόδειλο. Ιερό σύμβολο της Αιγύπτου αλλά και εμπορεύσιμο προϊόν.
Η αργυρή δραχμή από την Επίδαυρο με τον Ασκληπιό ένθρονο, καθώς και το αγαλμάτιο ένθρονου Ασκληπιού, έργο αθηναϊκού εργαστηρίου στο πρότυπο του χρυσελεφάντινου αγάλματος του θεού που είχε φιλοτεχνήσει ο Πάριος γλύπτης Θρασυμήδης στην Επίδαυρο (150-200 μ.Χ.), κερδίζουν την προσοχή μας. Επίσης, το μυροδόχο αγγείο με την Αφροδίτη που αναδύεται από κοχύλι, το νόμισμα από τη Θάσο με τον Ηρακλή τοξότη αλλά και η ενσφράγιστη λαβή θασιακού αμφορέα με Ηρακλή να τοξεύει γονατιστός. Και βέβαια το σύγχρονο ολόγραμμα της Αθηνάς Βαρβακείου.
Τρισδιάστατο ολόγραμμα
To άγαλμα που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και ανήκει στα αμετακίνητα, είναι το πιο πιστό αντίγραφο του χρυσελεφάντινου αγάλματος της θεάς Αθηνάς που δημιουργήθηκε στα πρότυπα της Αθηνάς Παρθένου. Στο ΜΚΤ ανέλαβε η τεχνολογία. Το τρισδιάστατο ολόγραμμα όχι μόνο σε μαγνητίζει, αλλά για πρώτη φορά αποκαλύπτει την πλάτη του αγάλματος μαζί και τα εξάγματα που μαρτυρούν ότι πρόκειται για αντίγραφο. Μην προσπεράσετε, δίπλα, το ρωμαϊκό νόμισμα από χαλκό. Αποτυπώνει συγκινητικά τον Ιερό Βράχο.
Ο διευθυντής του ΜΚΤ αποκαλύπτει όσα κρύβει το περίτεχνο λυχνάρι από χαλκό με τη μορφή πολεμικού πλοίου και το χάλκινο έμβολο τριήρους με τη μορφή τρίαινας που τρυπούσε τα εχθρικά καράβια. Είναι βέβαια και οι «θησαυροί» που εξάπτουν τη φαντασία μας. Όπως αυτός που βρέθηκε σε ταβέρνα της Δήλου. Ιδιοκτήτρια ήταν μια πόρνη της εποχής, προαγωγός στη συνέχεια. Το κιβώτιο που βρέθηκε περιείχε νομίσματα από όλη τη Μεσόγειο, από τους πελάτες της ταβέρνας αλλά και από το τέγος («σπίτι»). Όλα χάθηκαν ένα βράδυ το 88 π.Χ., όταν η Δήλος καταστράφηκε από τους πειρατές.
Η επιγραφή του 70 π.Χ. μας προσγειώνει στο σήμερα. Δανεισμός, από τράπεζες, επιτόκια και μέριμνα για όσους έκαναν έγκαιρη απόσβεση του δανείου τους. Στο τέλος της έκθεσης μια ψηφιακή παραγωγή του ΙΤΕ είναι στη διάθεση του επισκέπτη για περισσότερες λεπτομέρειες. Γιατί το «Χρήμα» είναι μια έκθεση που δεν εξαντλείται σε μια μόνο επίσκεψη.
«ΧΡΗΜΑ. Σύμβολα απτά στην Αρχαία Ελλάδα», συνδιοργάνωση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης με τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank. Από 2/11/2017 έως 15/4/2018.
Γ. Συκκά, Καθημερινή
Πηγή
