Στρόφιλας Άνδρου : ο μεγαλύτερος οικισμός της Νεώτερης Νεολιθικής Εποχής

Ο αρχαιολογικός χώρος του Στρόφιλα στην Άνδρο αποτελεί τον μεγαλύτερο οικισμό της Νεώτερης Νεολιθικής Εποχής (4500-3200 π.Χ.) που εντοπίστηκε στο Αιγαίο. Με τις πρόσφατες ανασκαφές στις Κυκλάδες, η κυκλαδική προϊστορία τίθεται σε εντελώς νέες βάσεις, αφού αποκτάται επιτέλους γνώση για τη μορφή και τις δομές σημαντικών οικισμών της Τελικής Νεολιθικής, της πρωτοκυκλαδικής και της μεσοκυκλαδικής εποχής, ενώ αυξάνονται οι πληροφορίες για τα πρωτοκυκλαδικά και μεσοκυκλαδικά νεκροταφεία.

Η ανάπτυξή του οφείλεται στην στρατηγική γεωγραφική θέση της Άνδρου κοντά στην Αττική και ειδικότερα στη Λαυρεωτική, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αποτελούσε σημαντικό κόμβο και ενδιάμεσο σταθμό στους θαλάσσιους δρόμους της νεολιθικής ναυσιπλοΐας για τη διακίνηση αγαθών και τη μετάδοση τεχνολογίας και ιδεών.

Σημαντικά στοιχεία τον καθιστούν, με τα ως τώρα δεδομένα, μοναδικό στο νησιωτικό Αιγαίο.

Νέα στοιχεία έρχονται στο φως για υστεροκυκλαδικές εγκαταστάσεις και μυκηναϊκές ακροπόλεις. Επαναπροσδιορίζονται, επίσης, τα δεδομένα για τις Κυκλάδες των ιστορικών χρόνων με την έρευνα αρχαίων πόλεων, νεκροταφείων, ιερών και αγροικιών που ήταν ελάχιστα ή καθόλου γνωστά και την απόκτηση νέων γνώσεων για την αρχαϊκή κυρίως τέχνη.

Οικισμός της Τελικής Νεολιθικής περιόδου

Ο Στρόφιλας, η “αρχαιοτέρα πόλη της Ευρώπης” χρονολογείται στο 4.500 – 3.300 π.Χ. και ήρθε στο φως σχεδόν ανέπαφη. Τα ερείπια του μοναδικού σε μέγεθος και διατήρηση οχυρωμένου και πυκνοκτισμένου οικισμού επεκτείνονται σε απόσταση 25-30 στρεμμάτων στο κέντρο του οροπεδίου, στη δυτική ακτή του νησιού.

Κατά τη διεξαγωγή των ανασκαφών, αποκαλύφθηκαν λείψανα μεγάλων οικοδομημάτων, αψιδωτών και τετράπλευρων, τα οποία σώζονται μέχρι και 1 μ. ύψος. Βρέθηκε ακόμη το μεγαλύτερο τμήμα του τείχους, που εκτείνεται σε μήκος περίπου 100 μ., σώζεται σε ύψος μέχρι και 2 μ. και έχει πάχος 1,60-2 μ.

Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα κινητά ευρήματα ανάμεσα στα οποία αποκαλύφθηκαν πήλινα αγγεία, άλλα λεπτότεχνα, άλλα χονδροειδή χρηστικά όπως π.χ. πίθοι και χύτρες, λίθινα εργαλεία, τέχνεργα οψιανού, αιχμές βελών και δοράτων από οψιανό, κοσμήματα, ειδώλια, χάλκινα αντικείμενα κ.ά.

Ευρήματα που μαρτυρούν ότι η μεταλλουργία στις Κυκλάδες ήταν σε πιο εξελιγμένο στάδιο απ’ ό,τι έδειχναν τα μέχρι τώρα λιγοστά ευρήματα που είχαμε από ανασκαφές σε άλλα νησιά. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η ανασκαφή αποκάλυψε “το μεγαλύτερο και καλύτερα σωζόμενο οργανωμένο και εξαιρετικά πυκνοδομημένο οικισμό της Νεολιθικής Εποχής του νησιωτικού Αιγαίου που ερευνάται μέχρι σήμερα”.

Επίκρουστες και σκαλιστές βραχογραφίες

Ιδιαίτερο εύρημα του οικισμού αποτελούν οι εκτεταμένες επίκρουστες ή σκαλιστές βραχογραφίες που κοσμούν το τείχος, το δάπεδο του ιερού και τμήματα του βράχου κατά μήκος του τείχους με παραστάσεις φυσιοκρατικές (ζώα, ψάρια και πάνω από 60 πλοία) και συμβολικές (σπείρες, δακτυλιόσχημα θέματα στο σχήμα των νεολιθικών ειδωλίων).

Οι βραχογραφίες του Στρόφιλα είναι ανάγλυφες ή επίκρουστες. Εντοπίσθησαν στο τείχος του νεολιθικού οικισμού, κ.α. από την αρχαιολόγο, Χριστίνα Τελεβάντου της ΚΑ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Ως εκ τούτου, ο Στρόφιλας αναδεικνύεται σε έναν υψηλού ενδιαφέροντος αρχαιολογικό χώρο – πρωτοφανή σε μέγεθος και διατήρηση για την εποχή του!

Τα πλοία είναι χαραγμένα σε ύψος 0,5-1 μ. από το έδαφος. Έχουν αποκαλυφθεί 7 απεικονίσεις πλοίων: Τα 4 είναι μαζί ως πομπή, τα υπόλοιπα μόνα τους. Το μεγαλύτερο εξ αυτών (μήκους 20 εκατ. περίπου), ευρίσκεται εγχαραγμένο σε πέτρα της πύλης του ισχυρού τείχους (ίσως ύψους 4 μ. – σώζεται έως τα 2 μ.) – το αρχαιότερο, έως τώρα, δείγμα αμυντικής αρχιτεκτονικής, με πύλη προστατευμένη από προμαχώνες.

Επιπλέον, έξω από το τείχος έχουν εντοπισθεί επί βράχου: 17 σχέδια, τα οποία αναπαριστούν ελάφια, αιλουροειδή και ένα χοιρίδιο, ενώ εντός οικισμού, επί φυσικού βράχου, έχουν ανακαλυφθεί καραβάκια, ένα μεγάλο ψάρι και πολλά διακοσμητικά θέματα.

Ο Στρόφιλας, όπως και ο σύγχρονός του μεγάλος οικισμός που επισημάνθηκε στον Άγιο Γεώργιο Φαλατάδου στην Τήνο, καταδεικνύουν ότι ήδη από την 4η χιλιετία π.X. αναπτύχθηκαν στις βορειοανατολικές Κυκλάδες οργανωμένες κοινωνίες.




Σε ορισμένα πλοία διακρίνονται πρωτοποριακά στοιχεία, ίσως σχετικά με την πλεύση ή/ και την λειτουργία τους. Π.χ. πάνω από το πλοίο της πύλης παριστάνεται μεγάλος ρόμβος. Πρόκειται άραγε για την αρχαιότερη απεικόνιση πανιού και πρώιμης χρήσης του στη ναυσιπλοΐα; Λίγα φέρουν είδος λάβαρου που υποδηλώνει οργάνωση στη λειτουργία τους κατά ομάδες, ίσως και την ιδιοκτησία.

Η χρήση ενός αναπτυγμένου και ευρύτατα διαδεδομένου κώδικα επικοινωνίας με χρήση συμβόλων (δακτυλιόσχημο θέμα, πέλματα, κοιλότητες σε διάταξη σπείρας).

Εν κατακλείδι ο Στρόφιλας ήταν ένας εύρωστος πρωτοαστικός οικισμός, η αρχαιότερη ως τώρα πόλη της Ευρώπης, με έντονο ναυτικό χαρακτήρα. Αναμφίβολα θα διαδραμάτιζε, σε ένα ευρύτερο δίκτυο μικρότερων ή ανάλογων οικισμών, σημαντικό ρόλο κατά την Τελική Νεολιθική περίοδο στο Αιγαίο. Αποκαλύπτει μια νέα εικόνα για τον προϊστορικό πολιτισμό στις Κυκλάδες διευρύνοντας τους ορίζοντες της κυκλαδικής προϊστορίας.

Καταδεικνύει ότι από την περίοδο αυτή διαμορφώθηκε στις Κυκλάδες ένας υψηλός πολιτισμός με μεγάλες οργανωμένες ναυτικές κοινωνίες και ανάλογους οικισμούς με πρωτοαστικές δομές, που αποτέλεσε τη βάση για τη μετέπειτα εξέλιξη της Μέσης και Ύστερης Εποχής του Χαλκού.


Πηγή