Ο οικισμός μεταγενέστερα ονομάστηκε Ασκηταριό και χρονολογείται από την εποχή του χαλκού. Εκτιμάται ότι χτίστηκε κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Όπως αναφέρει στο βιβλίο της η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Παντελίδου Γκόφα, μετά τα πρώτα χρόνια της εποχής του χαλκού, στην πρωτοελλαδική περίοδο οι κάτοικοι της Αττικής αυξήθηκαν, έχτισαν νέους οικισμούς και στράφηκαν κυρίως προς τη θάλασσα. «Οι άνθρωποι καταλαμβάνουν τώρα όχι μόνο την ακτή αλλά και τα άκρα. Έτσι, εξηγείται η δημιουργία του Ασκηταρίου που είναι σε ύψωμα λίγα μέτρα μακριά από τη θάλασσα.
Στην κορυφή του οικισμού υπήρχε η ακρόπολη, ενώ στα νότια του ακρωτηρίου είχε χτιστεί και νεκροταφείο.
Το Ασκηταριό φανερώνει πολλά για τους οικισμούς της εποχής. Είχε χτιστεί σε φυσική οχυρωματική θέση. Ο καθηγητής Δημήτριος Θεοχάρης εντόπισε τα ίχνη από έντεκα οικίες. Όλα τα σπίτια ήταν μικρά. Οι τεχνίτες χρησιμοποιούσαν λίθους για την κατασκευή της βάσης των σπιτιών, ενώ ψηλότερα έβαζαν πλίνθους.
Στο κέντρο του σπιτιού έχτιζαν μια εστία, η οποία χρησιμοποιούνταν ως κουζίνα για να ψήνουν το φαγητό τους, αλλά και για να θερμαίνουν τον χώρο τον χειμώνα. Υπήρχε προθάλαμος και πλακόστρωτη αυλή. Ο οικισμός κάλυπτε μια έκταση περίπου 5 στρεμμάτων. Η κορυφή ήταν επίπεδη και είχε τριγωνικό σχήμα. Οι δυο πλευρές «έβλεπαν» την παραλία, ενώ η τρίτη πλευρά συνδεόταν με την στεριά με έναν στενό «λαιμό», στον οποίο αργότερα κατασκεύασαν οχυρωματικό τοίχος για να τον προστατέψουν από πιθανές επιθέσεις.
Τη σημαντικότητα της ανακάλυψης του οικισμού είχε τονίσει και ο καθηγητής Θεοχάρης σε κείμενό του το 1956 με τίτλο «Ασκηταριό: Πρωτοελλαδική Ακρόπολις παρά την Ραφήνα». Συγκεκριμένα, ανέφερε:
«Η ακρόπολις του Ασκηταριού, η μόνη ανασκαφείσα εν τη Στερεά, παρέχει σαφή εικόνα της μορφής, την οποία θα έχει κοντά στους πρώιμους εκείνους χρόνους και αυτή η Ακρόπολις των Αθηνών- τον τύπον δηλ. ενός αττικού ωχυρωμένου πολίσματος της αρχαιότερας περιόδου της Χαλκοκρατίας. Ότι το πόλισμα τούτο, μετά του γείτονος συνοικισμού της παραλίας της Ραφήνας αποτέλεσε τον πυρήνα του δήμου Ραφήνας των ιστορικών χρόνων, θεωρώ αναμφισβήτητον».
Εκτός από Ασκηταριό ονομάζεται και «Κροκόδειλος» η «Αετός» εξαιτίας του σχήματός του
Ο οικισμός του Ασκηταριού παρήκμασε κατά την πρώτη χιλιετία π.Χ., όταν δημιουργήθηκε ο οικισμός Αραφηνών, στο σημείο που σήμερα βρίσκεται το λιμάνι της Ραφήνας. Ο δήμος Αραφήνος ήταν ένας από τους δήμους της αρχαίας Αθήνας του Κλεισθένη. Την ονόμασε έτσι από τον μυθικό ήρωα της Αττικής, Αραφήνα.
Στην κορυφή του οικισμού υπήρχε η ακρόπολη, ενώ στα νότια του ακρωτηρίου είχε χτιστεί και νεκροταφείο. Κατά την ανασκαφή ο καθηγητής Θεοχάρης εντόπισε κεραμικά και χάλκινα αντικείμενα της εποχής του χαλκού, τα οποία εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Ανάμεσα στα ευρήματα υπάρχουν κεραμικά χωνιά, σχάρες για ψήσιμο, μπολάκια και κανάτες.
Το όνομα Ασκηταριό δόθηκε πολύ αργότερα. Ένας μοναχός από την Μονή Πεντέλη είχε μετατρέψει μια σπηλιά κοντά στον οικισμό σε ησυχαστήριο και ζούσε ασκητικά, μακριά από τις ανθρώπινες απολαύσεις. Κάποιοι αποκαλούσαν την περιοχή ο Καλόγερος ή ο Καλόγερας. Άλλα ονόματα για το Ασκηταριό ήταν «Αετός» ή «Κροκόδειλος» εξαιτίας του σχήματός του.
Εκτός από τον οικισμό ο καθηγητής εντόπισε βόρεια των εκβολών του Μεγάλου Ρέματος προϊστορικό χαλκουργείο. Στα πρακτικά της αρχαιολογικής εταιρίας το 1952 ανέφερε ότι ανακάλυψε «εν τη παραλία μερικώς αποκαλυφθέντος λάκκου, εντός του οποίου είχον ευρεθή πολυάριθμοι σκωρίαι και άλλα λείψανα καμινεύσεως χαλκούχου μεταλλεύματος, ομού μετά πρωτοελλαδικών αγγείων».
Μερικά μέτρα μακριά βρήκε ακόμη δυο εργαστήρια χαλκού της προϊστορικής εποχής, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Πάρκο Κυρήνεια. Παρόλο που η περιοχή δεν διαθέτει μεταλλεύματα, εκτιμάται ότι υπήρχαν κοιτάσματα λιγνίτη, όπως αναφέρει σε έκθεσή της η Επιστημονική συνεργάτιδα του Δήμου Ραφήνας, Άννα Μιχοπούλου. Οι κάτοικοι πιθανότατα κατεργάζονταν μεταλλέυματα που έφερναν από την Εύβοια ή την Αττική.
Ωστόσο, η ανασκαφή του στο Ασκηταριό δεν ολοκληρώθηκε. Ο καθηγητής πήρε μετάθεση στη Θεσσαλία και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις εργασίες. Από τότε οι ανασκαφές στον οικισμό «πάγωσαν».
Από το Ασκηταριό φαίνεται ο Νότιος Ευβοϊκός, ο όρμος του Μαραθώνα και η Πεντέλη προς τα βόρεια, τα βουνά του Πόρτο-Ράφτη και η Μακρόνησος προς τα νότια και προς τα ανατολικά η κορυφή του βουνού Όχη.
Δείτε το προϊστορικό Ασκηταριό στη Ραφήνα μέσα από το βίντεο του Up Drones:
Πηγή
