Οι περισσότεροι φιλόσοφοι κατέφευγαν στις αποικίες, επειδή τους κυνηγούσαν, προτιμούσαν τις κοινωνίες των νέων πολιτειών και αποικιών όπου άκμαζαν οι νέες ιδέες, κάτι που δεν συνέβαινε συχνά στο αθηναϊκό ή στο σπαρτιατικό κράτος.
Να σημειωθεί ότι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι δεν ήταν στην καθημερινότητά τους σαν τους συνηθισμένους άλλους συνανθρώπους τους, το αντίθετο μάλιστα ήταν παράξενοι, εκκεντρικοί, ιδιότροποι, παρεξηγημένοι στη θεωρία ή στην πράξη. Υπήρξαν μάλιστα και περιπτώσεις που άγγιζαν τα όρια του γραφικού, όπως θα λέγαμε σήμερα ή «φευγάτους καλλιτέχνες». Βέβαια κρίνονταν με τα τότε κριτήρια, κάτι που δεν ισχύει στο σύγχρονο κόσμο όπου και δικαιώθηκαν. Και όταν μιλάμε για αρχαίους φιλοσόφους, δεν αναφερόμαστε σε χιλιάδες, αλλά για καμιά εκατοσταριά ιδιαίτερα άτομα στην πάροδο περίπου δέκα αιώνων.
Δεν πρέπει λοιπόν να ταυτίζονται με τον μέσο άνθρωπο της αρχαίας ελληνικής πραγματικότητας και όσον αφορά στην επιρροή τους στην κοινωνία, αυτή εκδηλώθηκε κυρίως στην ύστερη αρχαιότητα.
Η ελληνική φιλοσοφία δεν υπήρχε πριν το 600 (π.X.) και «τελείωσε» γύρω στον 4ο αιώνα (αναμιγμένη με τη ρωμαϊκή φιλοσοφία). Φαίνεται ότι ήταν αρκετά χίλια χρόνια φιλοσοφίας για την ανθρωπότητα. Και είναι απορίας άξιο, γιατί δεν υιοθετήθηκαν οι φιλοσοφίες, οι σκέψεις, οι προτάσεις τους από όλους τους ανθρώπους για να μπορούσαμε να είμαστε καλύτεροι…
Γι’ αυτό και ο σοφός άνθρωπος συνεχίζει να είναι το πιο σπάνιο πράγμα στον κόσμο…
Οι διώξεις…
Ο Ξενοφάνης εξορίστηκε, ο Πυθαγόρας έγινε σκλάβος στην Βαβυλώνα, δικάστηκε για αθεΐα και διαφθορά των νέων, αργότερα εξορίστηκε και οι οπαδοί του κάηκαν μέσα στην σχολή τους ζωντανοί, ο Ίππασος εκδιώχθηκε επειδή κοινοποίησε τα απόρρητα της Πυθαγόρειας σχολής και θανατώθηκε με πνιγμό από τους ιερείς και συμπολίτες του, ο Διογένης ο Απολλωνιάτης εκδιώχθηκε στην Αθήνα με την κατηγορία της αθεΐας.
Ο Φαληρεύς μας λέει ότι ο Διογένης κινδύνευσε να διωχθεί στην Αθήνα, διότι θεωρούσε τον αέρα αρχή του παντός, αυτός όμως ο αέρας ήταν πνευματική δύναμη κατ΄ αυτόν που τον ταύτιζε με τον Θεό (Diels. Frg. 51 B 5 – ει του περί φύσεως βλ. 51 Α 8).
Ο Ζήνωνας ο Ελεάτης καταδικάστηκε σε θάνατο από τον τύραννο της πατρίδας του, ο Σωκράτης καταδικάστηκε δια ασέβεια διότι κατά την κατηγορία δίδασκε νέες θεότητες στην πόλη της Αθήνας, ο Πλάτωνας αναγκάστηκε να φύγει από την Αθήνα μετά τον θάνατο του Σωκράτη εφόσον το κλίμα ήταν βαρύ ενώ πουλήθηκε ως σκλάβος από τους Σπαρτιάτες, ο Φιλόλαος εκδιώχθηκε μαζί με άλλους Πυθαγόρειους της Μεγάλης Ελλάδας κατά τον διωγμό τους το 430 π.Χ., ο Ανάξαρχος ο Αβδηρίτης θανατώθηκε από τον Αλέξανδρο τον Μακεδόνα, ο Διογένης ο Κυνικός εξορίστηκε και πουλήθηκε ως δούλος.
Ο Σπεύσιππος χαρακτηρίστηκε άθεος, ο Αριστοτέλης έφυγε από την Αθήνα διότι κινδύνεψε να κατηγορηθεί για ασέβεια, ο Καλλισθένης ο Ολύνθιος θανατώθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο ως συνωμότης, ο Μενέδημος ο Ερετριεύς εξορίστηκε ως ύποπτος για προδοσία, ο Αρίσταρχος ο Σάμιος κατηγορήθηκε για ασέβεια επειδή υποστήριξε το ηλιοκεντρικό σύστημα, ο Ηγησίας εκδιώχθηκε από την Αλεξάνδρεια διότι η διδασκαλία του είχε ολέθρια επίδραση στους νέους, ο Βίων ο Βορυσθενίτης πουλήθηκε ως σκλάβος.
Η Υπατία η Αλεξανδρινή βασανίστηκε απάνθρωπα και δολοφονήθηκε από τον χριστιανό επίσκοπο Κύριλλο ή τον Τζορντάνο Μπρούνο που έμεινε φυλακισμένος 7 χρόνια από την Ιερά εξέταση της εκκλησίας και στο τέλος κάηκε ζωντανός…!
Πίστευαν σε κάτι Θεϊκό;
H έννοια του θείου υπήρχε στην αρχαία φιλοσοφική σκέψη, όταν όμως οι φιλόσοφοι έκαναν λόγο για θεούς, εννοούσαν πάντα ενδοσυμπαντικές φυσικές δυνάμεις. Σε καμία περίπτωση δεν εννοούσαν τον προσυμπαντικό κι εξωσυμπαντικό θεό, ο οποίος αποτελεί αποκλειστικό και μεταγενέστερο δημιούργημα της εβραϊκής σκέψης. Όσον αφορά τον απλό άνθρωπο, δυσκολεύεται να κατανοεί επιστημονικές και φιλοσοφικές έννοιες. Επί πλέον δε –αν και κατʼ αρχήν τα θαυμάζει– δεν μπορεί να ανέχεται τα άτομα, που δεν ακολουθούν τις δικές της ιδέες και πρακτικές.
Σε περιπτώσεις δε που κάποια προσωπικότητα φθάσει στο σημείο να αποστασιοποιηθεί πλήρως από την μάζα, λέγοντας για παράδειγμα: «Κανένας δεν έφτειαξε αυτόν τον κόσμο, ούτε θεός ούτε άνθρωπος» (Ηράκλειτος στους Eφεσίους), τότε η μάζα αντιδρώντας φανατικά στρέφεται άμεσα εναντίον του. Έτσι παρά το ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν οι συνθήκες, που ευνοούσαν την ανάδειξη της ατομικότητας, πολλές προσωπικότητες διώχθηκαν.
Ως παράδειγμα, παρατίθενται ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις διώξεων φιλοσόφων από την απρόσωπη μάζα της αρχαίας Ελλάδας.
Πρωταγόρας
Λόγω του ότι στο βιβλίο του «Περί θεών» ο Πρωταγόρας υποστήριζε, ότι δεν ήξερε εάν υπάρχουν θεοί, οι αθηναίοι τον έδιωξαν από την πόλη, έκαψαν τα βιβλία του στην Αγορά κι απέστειλαν κήρυκα και τα μάζεψαν ένα-ένα από όσους είχαν αντίτυπα. [«Δια ταύτην δε την αρχήν του συγγράμματος εξεβλήθη προς Αθηναίων· και τα βιβλία αυτού κατέκαυσαν εν τη αγορά, υπό κήρυκι αναλεξάμενοι παρʼ εκάστου των κεκτημένων» (Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων», 9, 52).]
Αναξαγόρας
Ο Αναξαγόρας καταδικάστηκε για ασέβεια, επειδή δίδασκε, ότι ο Ήλιος δεν είναι θεός αλλά διάπυρη μάζα. Σώθηκε χάρις στον Περικλή, ο οποίος ήταν μαθητής του και έπεισε τους αθηναίους να του χαρίσουν τη ζωή. Τα λόγια του Περικλή καθώς και η άσχημη κατάσταση της υγείας του Αναξαγόρα εξ αιτίας της φυλάκισής του επηρέασαν τους δικαστές. Αποσύρθηκε στη Λάμψακο, όπου και πέθανε μετά από λίγο.
Διαγόρας ο Μήλιος
Αποκλήθηκε άθεος κι επειδή συκοφαντήθηκε για ασέβεια, φοβήθηκε την απόφαση του Δήμου κι έφυγε από την Αττική. Οι Αθηναίοι τον επικήρυξαν με αμοιβή ένα τάλαντο.
Στίλπων ο Μεγαρεύς
Καταδικάστηκε για ασέβεια προς το άγαλμα της Αθηνάς. Η ποινή του ήταν η εξορία. «Τούτόν φασιν περί της Αθηνάς της του Φειδίου τοιούτόν τινα λόγον ερωτήσαι· “άρά γε η του Διος Αθηνά θεός εστι;” φήσαντος δε, “ναι,” “αύτη δε γε,” είπεν, “ουκ έστι Διος, αλλά Φειδίου·” συγχωρουμένου δε, “ουκ άρα,” είπε, “θεός εστιν” εν ω και εις Άρειον πάγον προσκληθέντα μη αρνήσασθαι, φάσκειν δʼ ορθώς διειλέχθαι· μη γαρ είναι αυτήν θεόν, αλλά θεάν· θεούς δε είναι τους άρρενας. και μέντοι τους Αρεοπαγίτας ευθέως αυτόν κελεύσαι της πόλεως εξελθείν. Ότε και Θεόδωρον τον επίκλην θεόν επισκώπτοντα ειπείν, “πόθεν δε τούτʼ ήδει Στίλπων; η ανασύρας αυτής τον κήπον εθεάσατο;” ην δʼ αληθώς ούτος μεν θρασύτατος· Στίλπων δε κομψότατος».
Δηλαδή: «Αυτός, λένε, ρώτησε κάποτε έτσι για το άγαλμα της Αθηνάς, που είχε κατασκευάσει ο Φειδίας: «Είναι θεός η Αθηνά, η κόρη του Δία;» Όταν του απάντησαν «ναι», «μα αυτή δεν είναι του Δία, είναι του Φειδία», αποκρίθηκε, οπότε συμπέρανε: «Άρα δεν είναι θεός». Επειδή μίλησε έτσι, προσάχθηκε ενώπιον του Αρείου Πάγου, όπου δεν αρνήθηκε ότι τα είπε, αλλά υποστήριξε ότι σωστά μίλησε: «Γιατί πράγματι δεν είναι θεός, αλλά θεά, αφού μόνον οι άρρενες είναι θεοί». Πλην όμως οι Αρεοπαγίτες τον διέταξαν να φύγει αμέσως από την πόλη. Τότε ο Θεόδωρος τον ρώτησε κοροϊδευτικά: «Κι από που το ξέρεις αυτό, Στίλπωνα; Μήπως της σήκωσες το φόρεμα και είδες; Ήταν αυτός στα αλήθεια θρασύτατος, ο Στίλπων δε υπέροχος» (Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων», 2, 116).]
Αριστοτέλης
Ίδρυσε και διηύθυνε επί 13 χρόνια φιλοσοφική σχολή στην Αθήνα, κείμενη μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισσού, η οποία ονομάστηκε Λύκειο. Κατηγορήθηκε για ασέβεια. [«Ο δʼ ουν Αριστοτέλης ελθών εις τας Αθήνας και τρία προς τοις δέκα της σχολής αφηγησάμενος έτη υπεξήλθεν εις Χαλκίδα, Ευρυμέδοντος αυτόν του ιεροφάντου δίκην ασεβείας γραψαμένου, η Δημοφίλου ως φησι Φαβωρίνος εν Παντοδαπή ιστορία (FHG iii. 581), επειδήπερ τον ύμνον εποίησεν εις τον προειρημένον Ερμίαν, αλλά και επίγραμμα επί του εν Δελφοίς ανδριάντος» (Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων», 5, 5).] Ο Αριστοτέλης πρόλαβε κι έφυγε από την Αθήνα κι εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα, όπου πέθανε μετά από ένα χρόνο.
Ηράκλειτος
Δεν ήταν σύμφωνος με τους Εφεσίους, ούτε ως προς τον τρόπο που ζούσαν («οι δε πολλοί κεκόρηνται όκωσπερ κτήνεα», απ. 29 D-K), oύτε ως προς τον τρόπο που πολιτεύονταν, ειδικά μετά την εκδίωξη από την Έφεσο του αρίστου άνδρα και φίλου του, Ερμόδωρου. Οι Εφέσιοι, ισχυριζόμενοι ότι δεν πρέπει κανείς μεταξύ τους να είναι άριστος, τον εξέβαλαν από την πόλη τους, όπου τον έφαγαν τα σκυλιά («κυνόβρωτον γενέσθαι»: Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων» 9, 3-5).
Πυθαγόρας
Θεωρείται ο θεμελιωτής του μαθηματικού οικοδομήματος της ανθρωπότητας. Ίδρυσε και διεύθυνε τη Σχολή του Κρότωνα, η οποία έφθασε να έχει περί τους 2.000 μαθητές. Λίγο μετά την έναρξη της λειτουργίας της σχολής, ο Πυθαγόρας εισάχθηκε σε δίκη κατηγορηθείς για αθεΐα και διαφθορά των νέων. Το ανώτατο δικαστήριο του Κρότωνα, που τον δίκασε, αποτελούνταν από 1.000 δικαστές. Στάθηκε τυχερότερος του Σωκράτη και αθωώθηκε. Η Σχολή όμως αργότερα κάηκε από τον όχλο, ο οποίος επί πλέον φόνευσε όλους τους πυθαγόρειους, που βρήκε συγκεντρωμένους εκεί, πλην του Φιλόλαου και του Λύσιδος, που κατόρθωσαν να διαφύγουν.
Πηγή
