Γεωγραφία
Βρίσκεται περίπου 13 χιλιόμετρα νότια του Θορικού στη νοτιότερη περιοχή της Αττικής. Η περιοχή του Σουνίου είναι κυρίως γνωστή για τους αρχαίους ναούς της αλλά και της θάλασσας. Η γεωγραφική θέση της ευρύτερης περιοχής του Σουνίου, επέτρεψε να λειτουργήσει ως συνοριακός δήμος καθώς μπορούσε εύκολα να τον δει κανείς από οποιοδήποτε πλοίο που πλησίαζε την Αττική.
Ιστορία
Ο αρχικός, ναός αρχαϊκής περιόδου, του Ποσειδώνα, ο οποίος ήταν χτισμένος από τούφα, πιθανολογείται πως καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τα περσικά στρατεύματα, εν καιρώ της εισβολής του Ξέρξη Α στην Ελλάδα. Αν και δεν υπάρχουν άμεσες μαρτυρίες για την κατάσταση στο Σούνιο εκείνη την εποχή, ο Ξέρξης είχε καταλάβει σίγουρα τον ναό της Αθηνάς, και οτιδήποτε άλλο υπήρχε στην Ακρόπολη των Αθηνών, ισοπεδώθηκε ως τιμωρία για την περιφρόνηση των Αθηναίων. Αφού οι Αθηναίοι νίκησαν τον Ξέρξη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, τοποθέτησαν μια εχθρική τριήρη (πολεμικό πλοίο με τρεις όχθες κουπιών) στο Σούνιο ως νικητήριο τρόπαιο, αφιερωμένο στον Ποσειδώνα.
Τοποθεσία
Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο κατασκευάστηκε την περίοδο ανάμεσα στα έτη 444 - 440 π.Χ. Αυτό συνέβη στις μέρες του Αθηναίου πολιτικού Περικλή, ο οποίος ανοικοδόμησε και τον Παρθενώνα στην Αθήνα. Ο ναός του Ποσειδώνα χτίστηκε στα ερείπια ενός ναού που χρονολογείται ότι υπήρχε από την αρχαϊκή περίοδο. Ο Έλληνας γεωγράφος Στράβων είπε τα εξής για τον αρχαίο ναό του Ποσειδώνα: «Η Γεράιστος [στην Εύβοια]... βρίσκεται σε βολική τοποθεσία για όσους ταξιδεύουν απέναντι από την Ασία προς την Αττική, καθώς είναι κοντά στο Σούνιο. Έχει τον ιερό ναό (ιέρωνα) του Ποσειδώνα, το πιο αξιοσημείωτο από αυτά σε εκείνο το μέρος, και επίσης έναν αξιόλογο οικισμό».
Σύμφωνα με τους συγγραφείς του "Ancient Greece – Temples and Sanctuaries", η απόφαση για την ανέγερση του ναού στο Σούνιο σχετίζεται με την ορατότητα του ναού από τους θαλάσσιους δρόμους από και προς τον Πειραιά, η οποία παρείχε το κυριότερο πλεονέκτημα της γεωγραφικής θέσης του ναού. Το Ακρωτήρι του Σουνίου βρίσκεται στην αρχή του Μυρτώου Πελάγους και στην άκρη του αργωσαρωνικού κόλπου και έτσι, ο ναός φαίνεται από πολλές και διαφορετικές θαλάσσιες ζεύξεις.
Η Τζέσικα Πάγια και η Μάργκαρετ Μάιλς υποστηρίζουν ότι η πιο ώριμη εξήγηση για τη θέση του ναού είναι η αυξανόμενη δύναμη και εξέχουσα θέση του αθηναϊκού ναυτικού σε συνδυασμό με τις συνεχείς συγκρούσεις της Αθήνας (με τους νησιώτες της Αίγινας και η μόνιμη απειλή της Αθήνας από τους Βοιωτούς και τους Χαλκιδείς το 506/5 π.Χ.). Η τοποθεσία του ναού μπορεί να θεωρηθεί ότι εξυπηρετούσε τόσο στρατιωτικές, όσο και οικονομικές ανάγκες της εποχής. Το Σούνιο στο παρελθόν, γνώρισε μεγάλη εμπορική και ναυτική κίνηση. Ο ναός του Ποσειδώνα θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί και ως κέντρο ελέγχου, αφού η θέση του έχει μεγάλη ορατότητα στην θάλασσα γύρω από την Αττική. Μετά τη μάχη με τους Πέρσες στον Μαραθώνα, οι Αθηναίοι αποδυναμώθηκαν και ήταν ευάλωτοι σε ναυτικά χτυπήματα.
Η Αθήνα εκείνη την εποχή αντιμετώπισε κοντινούς εχθρούς, όπως το νησί της Αίγινας, που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τον αποδεκατισμένο στρατό της Αθήνας, επιτιθέμενοι δια θαλάσσης. Ως εκ τούτου, η Αθήνα χρειαζόταν φρούρηση, για την οποία το ακρωτήριο του Σουνίου ήταν το τέλειο μέρος, αφού όποιος ταξίδευε στις ακτές της Αττικής έπρεπε να κάνει το γύρο του Σουνίου. Έτσι, η κατασκευή του ναού ακριβώς δίπλα στο νερό της θάλασσας, ήταν μια στρατιωτική τακτική που εξασφάλιζε ένα φυλάκιο σε μια περιοχή με μεγάλη κίνηση, προκειμένου να παρακολουθεί τις κινήσεις των εχθρών.
Σύμφωνα με αρχαιολόγους από το Ινστιτούτο Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης, ο βαθμός πρόσβασης ή προσβασιμότητας του ίδιου του Σουνίου από τους Αθηναίους και τους λάτρες του Ποσειδώνα ή από πολίτες άλλων περιοχών παραμένει ασαφής.
Κατασκευή
Όντας ασφαλισμένη από τον δικό της περίβολο (αυλή που περικλείεται από τοίχο), τα προπύλαια (πύλη) και δύο στοές (σκεπαστά πεζοδρόμια ή στοές), η κατασκευή του αρχαίου ναού του Ποσειδώνα γύρω στο 490 π.Χ. ήταν πιθανότατα μια μεγάλη επένδυση που πραγματοποιήθηκε από το κράτος της Αθήνας. Μεταξύ του 508-507 και 480-479 π.Χ., λέγεται ότι η Αθήνα στήριξε την ίδρυση και την επέκταση αρκετών ιερών ναών στην Αττική, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Ραμνούς, της Μουνυχίας στον Πειραιά και την Ελευσίνα.
Χώρος λατρείας
Όπως υποδεικνύεται από λογοτεχνικά και αρχαιολογικά στοιχεία, η ισόπεδη κορυφή στην ακτή του ακρωτηρίου του Σουνίου, ήταν πιθανότατα χώρος λατρείας, ήδη από τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. 2 λατρευτικά κέντρα αφιερωμένα στην Αθηνά και στον Ποσειδώνα αντίστοιχα πιστεύεται ότι ιδρύθηκαν περίπου το 700 π.Χ.
Αρχιτεκτονική
Εξαιρουμένων των γωνιακών πλίνθων, κάθε πλευρά του ναού αποτελούνταν από 23 ενδιάμεσους ογκόλιθους. Στο κέντρο του ναού, πέρα από την κιονοστοιχία, υπήρχε η αίθουσα λατρείας (ναός), ένα ορθογώνιο δωμάτιο χωρίς παράθυρα, παρόμοιο με την εν μέρει ανέπαφη αίθουσα του Ναού του Ηφαίστου. Περιείχε στο ένα άκρο που βλέπει προς την είσοδο, τη λατρευτική εικόνα, ένα κολοσσιαίο, ύψους 6 μέτρων ,χάλκινο άγαλμα του Ποσειδώνα. Έχει διαπιστωθεί ότι το αρχικό σχέδιο για τον ναό ήταν η κατασκευή κίονων 6x12 (αντί των 6x13), στηλών που βρίσκουμε στο ναό σήμερα, που ανακαλύφθηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο Βίλελμ Ντέρπφελντ. [6] Στον ναό υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις από τις αγιογραφίες του που σώζονται μέχρι και σήμερα λόγω της διάβρωσης του μαρμάρου. Τα μέρη που υπέστησαν διάβρωση έχουν ακόμα υπολείμματα του περιγράμματος του πίνακα που κάποτε κάλυπτε την επιφάνεια.
Σχέδιο
Ο Αμερικανός ιστορικός αρχιτεκτονικής Γουίλιαμ Ντίνσμουρ υποστηρίζει ότι οι μαρμάρινες οροφές του ναού είναι σπάνιες όσον αφορά τον σχεδιασμό των ελληνικών ναών. Τέτοιου τύπου σχισμή παρουσίασαν με μαρμάρινους δοκούς, φαρδύτερους από τις εγκοπές. Οι τρύπες που σχηματίστηκαν από αυτό το σχέδιο στη συνέχεια τυλίχτηκαν από δύο λεπτές μαρμάρινες πλάκες. Η αρχιτεκτονική του ναού, είναι παρόμοια με του Ηφαιστείου, (του ναού του Ηφαίστου), του οποίου οι οροφές των στοών συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται πίσω από τις ακραίες κιονοστοιχίες ήταν τύπου κουφώματος και κανονικής δοκού.
Υλικά
Πολλά είναι τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Ο κύριος ναός που βλέπουμε σήμερα είναι κατασκευασμένος κυρίως από μάρμαρο με περίπλοκη ταένια υφή (τα φανταχτερά περιγράμματα στην οροφή). Το μάρμαρο είναι μάρμαρο Αγριλέζας. Το μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε στο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο προήλθε από τα λατομεία μαρμάρου, στα ορυχεία της Αγριλέζας. Αυτό το είδος μαρμάρου ήταν «χοντροκομμένο» που σημαίνει ότι είχε μια πιο τραχιά υφή από το λείο, γυαλιστερό μάρμαρο. Αυτό που κάνει τόσο ενδιαφέρον τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο είναι ότι χτίστηκε πάνω από έναν άλλο παλιό ναό. Τα υλικά από τα οποία κατασκευάστηκε ο παλαιότερος ναός ήταν ασβεστολιθικός βράχος, ο οποίος ήταν επίσης ενσωματωμένος στη δομή των σημερινών υπολειμμάτων του ναού. Αυτό ανακαλύφθηκε το 1884 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Βίλελμ Ντέρπφελντ. Ο Ντέρπφελντ διαπίστωσε ότι ο νέος ναός, που θεωρείται κλασικός, χτίστηκε πάνω από έναν άλλο ναό σε διαφορετική χρονική περίοδο που ονομάζεται αρχαϊκή περίοδος. Όταν χτίστηκε ο νέος ναός πάνω στον παλιό, το μάρμαρο τοποθετήθηκε πάνω από το παλιό ασβεστολιθικό κρηπίδωμα, τυλίγοντάς το.
Χαρακτηριστικά
Δύο τετράγωνα ευθυμερίας του αρχαϊκού ναού παραμένουν ορατοί (in situ) και βρίσκονται κάτω από τη νοτιοανατολική γωνία της σύγχρονης μορφής του ναού. Οι συνολικές τους διαστάσεις, είναι δύσκολο να προσδιοριστούν, δεδομένης της επικάλυψης μεταξύ του σύγχρονου ασβεστόλιθου και του αρχαίου μαρμάρου. Υπάρχουν ορατές εσοχές, ωστόσο, από τις πιθανές σμίλες (εργαλεία με δόντια νυχιών) με στενή επικάλυψη. Με 19 μεμονωμένα σκαλοπάτια κατά μήκος της ανατολικής και νότιας πλευράς του ναού, αυτοί οι ογκόλιθοι διακρίνονται από τη συνοχή στο μήκος, το ύψος, τα ανυψωτικά εξαρτήματα και τις λοξότμητες άκρες τους. Αρκετοί από αυτους τους ογκόλιθους, εμφανίζονται σε άχρωμη μορφή, δίνοντας πιθανή ένδειξη καύσης.
Οι κιονοστοιχίες
Έχουν εντοπιστεί τουλάχιστον 41 στήλες με ασβεστολιθικά τύμπανα. Αρκετά από αυτά τα τύμπανα, περιέχουν μοσχεύματα που ποικίλλουν ως προς το βάθος και το μέγεθός τους, που κυμαίνονται από 0,065-0,075m ανά πλευρά. Τουλάχιστον το 1/3 των τυμπάνων στήλης, διαθέτει μια αρθρωτή ταινία που πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για τη σωστή διάταξη και ευθυγράμμιση των τυμπάνων στη σωστή τοποθέτηση ή σειρά εντός του άξονα της στήλης.
Ανασκαφές Βαλέριου Στάη
Οι ανασκαφές του Βαλέριου Στάη στο ναό του Ποσειδώνα και στο ναό της Αθηνάς στο Σούνιο, που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1897 και 1915, ήταν και εξακολουθούν να είναι, οι πιο περίτεχνες και σημαντικές ανασκαφές που έγιναν στην ευρύτερη αρχαιολογική περιοχή του Σουνίου. Στα αποτελέσματα της ανασκαφής, ο Στάης αποκάλυψε μια σημαντική σειρά αγγείων, που περιελάβανε ανάγλυφα από τερακότα και ζωγραφικές πλάκες, μικρά γλυπτά (φτιαγμένα κυρίως από τερακότα), σφραγίδες, σκαραβαίους, φυλαχτά από φαγεντιανή και μεταλλικά αντικείμενα που πιθανώς ήταν υπολείμματα κοσμημάτων ή όπλων. Ο Στάης αποκάλυψε επίσης επιγραφές, έδωσαν μια καλύτερα εικόνα όσον αφορά το ποιος έχτισε τους ναούς, επιβεβαιώνοντας επίσης τον ισχυρισμό του Παυσανία ότι ο ναός στον γκρεμό ήταν αφιερωμένος στη θεά Αθηνά και όχι στον θεό Ποσειδώνα. Στις ανασκαφές του, τόσο στον ναό του Ποσειδώνα, όσο και στον ναό της Αθηνάς, ο Στάης βρήκε μεγάλους λάκκους (τους λεγόμενους βότρους) γεμάτους με θραύσματα μαρμάρινων γλυπτών και υπολείμματα αναθημάτων, που τον οδήγησαν στην θεωρία ότι αυτά τα κατάλοιπα προήλθαν από την καταστροφή των 2 ναών από τους Πέρσες το 479.
Τερακότα και πλάκες
Στον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, υπάρχουν πολλά υπολείμματα αγγείων και χειροποίητων κεραμικών. Έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχουν πολλά αναθήματα και έγιναν αξιόλογες παρατηρήσεις για τα ειδώλια που απεικονίζουν κάποιο φύλο. Πολλά τεχνουργήματα από τερακότα έχουν βρεθεί στο ιερό του ναού. Τα αναθήματα στην αρχαία Ελλάδα, ήταν σύμβολο και εκπροσωπούσαν κάποιον που επισκεπτόταν και ήταν γενικά παρών στο ναό. Τα αναθήματα χρησιμοποιήθηκαν επίσης, ως προσφορά στον θεό στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο ναός. Αξιοσημείωτα απομεινάρια που βρέθηκαν στο ναό, είναι τρεις πλάκες που η καθεμία απεικονίζει μία διαφορετική εικόνα. Το ένα απεικονίζει κάποιον θεό. Λέγεται ότι η φιγούρα σε αυτή την πλάκα είναι ένας θεός, επειδή η μορφή έχει φτερά. Μια άλλη πλάκα, απεικονίζει ένα ρούχο (πιο συγκεκριμένα έναν χιτώνα) που χρησιμοποιήθηκε από άνδρες και γυναίκες εκείνη την χρονική περίοδο. Η δεύτερη πλάκα ωστόσο, δεν δείχνει ολοκληρωμένη την μορφή, επομένως είναι άγνωστο αν ο άνθρωπος που φαίνεται εκεί, είναι αρσενικού ή θηλυκού φύλου. Η τελευταία πλάκα, έχει την εικόνα ενός άνδρα και πιστεύεται ότι λόγω των χαρακτηριστικών του, ήταν αρματιστής.
Βότρος
Ιδιαίτερη ήταν η σημασία του βότρου που αποκαλύφθηκε το 1907, ακριβώς έξω από τον παλιό πολυγωνικό τοίχο στη νοτιοανατολική γωνία του ιερού. Μέσα στον βότρο υπήρχαν ποικίλες προσφορές (δώρα από άλλους λαούς), όπως σκαραβαίοι και σφραγίδες, ανάγλυφες πλάκες από τερακότα, αγγεία και ειδώλια από φαγεντιανή, η πλειονότητα των οποίων, χρονολογείται ότι κατασκευάστηκαν στα τέλη του 8ου έως τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.
Η πιο σημαντική από αυτά τα δώρα είναι η περίπλοκη μεταλλοτεχνία. Αποτελούμενο από 24 αντικείμενα, κυρίως φτιαγμένα από χαλκό, βρέθηκαν σε κοντινή απόσταση από τα ορυχεία του Λαυρίου και είναι πολύ πιθανό πολλά από αυτά τα αντικείμενα να κατάγονται από εκεί. Αυτά τα τεχνουργήματα, περιλαμβάνουν ένα ανθρώπινο ειδώλιο που απεικονίζει έναν θεό πολεμιστή από την ανατολή (με δύο σπειροειδείς δακτυλίους από τον 8οο αιώνα π.Χ.), το γλυπτό του ταύρου (από τα μέσα του έβδομου αιώνα) και μια κυλινδρική χάντρα, έξι λειτουργικές αιχμές βελών, επτά απλά δάχτυλα δαχτυλίδια, ένα τσιμπιδάκι και ένα κάλυμμα νυχιών, ένα διπλό τσεκούρι και μία ex-voto αιχμή του δόρατος όλα από τον 7ο-6ο αιώνα π.Χ.
Ζωόμορφα ειδώλια
Τα ζωόμορφα ειδώλια, συνθέτουν επίσης ένα μεγάλο μέρος των αναθημάτων, που βρέθηκαν στους βότρους. Τουλάχιστον τα 2/3 αυτών που βρέθηκαν, είναι ομάδες αρμάτων και άλογα με ή χωρίς αναβάτη. Το υπόλοιπο 1/3 των ειδωλίων περιλαμβάνει βοοειδή, κατσίκες, κριάρια και από ένα περιστέρι και έναν σκύλο.
Αρχαϊκός ναός
Το 1884, ο Βίλελμ Ντέρπφελντ διεξήγαγε μια συστηματική ανασκαφή στην περιοχή γύρω από τον ναό του Ποσειδώνα. Σε ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματά του, ο Ντέρπφελντ αποκάλυψε τα απομεινάρια ενός παλιού αρχαϊκού ασβεστολιθικού ναού κάτω από τον σύγχρονο ναό του Ποσειδώνα. Αυτό οδήγησε τον Βίλελμ Ντέρπφελντ να υποστηρίξει την θεωρία, ότι ο προηγούμενος ναός είχε κατεδαφιστεί από τους Πέρσες το 480 - 479 π.Χ., παρέχοντας έτσι εξηγήσεις για τους μη αυλακωτούς κίονες του αρχαϊκού ναού και την έλλειψη στέγης, ενώ παράλληλα, βρήκε και στοιχεία για μια τεράστια φωτιά.
Κατά τις ανασκαφές του, ο Βαλέριος Στάης αποκάλυψε μέρος της εσωτερικής θεμελίωσης, που πιθανότατα στήριζε μια εσωτερική κιονοστοιχία του προηγούμενου ναού. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους Τζεσίκα Πράγια και Μάργκαρετ Μάιλς, αυτός ο αρχαϊκός ναός διέθετε διαστάσεις περίπου 13,06 x 30,20 μέτρων, που συνάδουν με τον σημερινό ναό. Ο αρχαϊκός ναός πάντως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ωστόσο, πριν από την καταστροφή του από τους Πέρσες, είναι πιθανό να ήταν αρκετά κοντά στην ολοκλήρωσή του. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν επίσης, ότι ο αρχαϊκός ναός μπορεί να είχε τα τείχη του πριν καταστραφεί.
Η κατασκευή θεωρείται ότι έφτασε στο επίπεδο του γείσονα και πιθανόν να είχε κάποια στέγη μόνο όμως σαν ξύλινη κατασκευή. Είναι πολύ πιθανό το περιστύλιο του αρχαϊκού ναού να ήταν τόσο ψηλό όσο ο γείσονας και οι κίονες του σημερινού ναού. Ο αρχαϊκός ναός και ο σύγχρονος ναός έχουν πολύ παρόμοια χαρακτηριστικά και όμοιες διαστάσεις. Ωστόσο, ο σύγχρονος ναός κατασκευάστηκε οριακά μεγαλύτερος και έτσι, δεν μπορεί να καλύψει το κρηπίδωμα του παλιού ναού. Με βάση το αρχιτεκτονικό του στυλ, ο παλαιότερος ναός πιθανότατα κατασκευάστηκε γύρω στο πρώτο τέταρτο του 5ου αιώνα.
Καταστροφή ναού
Ορισμένοι αρχαιολόγοι, υποστήριξαν ότι ο αρχαϊκός ναός καταστράφηκε από κάποια άλλη αιτία (και όχι από επίθεση των Περσών), η ημερομηνία του οποίου όμως παραμένει άγνωστη. Ο Στάης, για παράδειγμα, θεωρεί ότι η κατάρρευση του ναού θα μπορούσε να οφείλεται στη δύναμη των ισχυρών ανέμων που πνέουν στην περιοχή ή σε έναν σεισμό.
Με βάση το αρχιτεκτονικό στυλ των υπολειμμάτων, οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι ο αρχαϊκός ναός χτίστηκε γύρω στο 500 π.Χ. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κατασκευή ενός τέτοιου πολυτελούς κτιρίου πιθανότατα απαιτούσε τη λήψη μεγάλων κεφαλαίων και την διοικητική υποστήριξη από το κράτος της Αθήνας. Δεδομένων των στοιχείων προηγμένων οργανώσεων ,αφιερωμένων στη διοίκηση και τα οικονομικά, η Αθήνα ήταν ικανή να υποστηρίξει την κατασκευή τέτοιων ναών.
Δείτε το βίντεο του Ναού του Ποσειδώνα από ψηλά
Πληροφορίες αντλήθηκαν από την πηγή
