Γράφοντας επιστολή προς τον πατέρα σου, θεώρησα ότι θα ήταν ατόπημά μου, εφόσον βρίσκεσαι στον ίδιο μ’ εκείνον τόπο127, να μην σου απευθύνω τον λόγο και να μην σε χαιρετήσω και να μην σου γράψω κάτι, το οποίο δεν θα επιτρέψει στους αναγνώστες τής επιστολή να με θεωρήσουν παράφρονα λόγω γήρατος ή να θεωρήσουν ότι παραληρώ εντελώς αλλά, αντίθετα, ότι το μυαλό που μου απέμεινε, καίτοι είναι ελλιπές, δεν είναι ανάξιο τής δύναμης που είχα όταν ήμουν νεώτερος128.
Γιά σένα ακούω να λένε όλοι ότι είσαι φιλάνθρωπος και φιλαθήναιος129 και φιλόσοφος, όχι χωρίς φρόνηση, αλλά έχοντας νου. Μεταξύ των συμπολιτών μας130, δεν αποδέχεσαι όσους παραμελούν τους εαυτούς τους κ’ επιθυμούν πονηρά πράγματα131, αλλά εκείνους, των οποίων η συναναστροφή δεν θα σε λυπούσε, και με τους οποίους μπορείς να συναντηθείς και να συζητήσεις διάφορα θέματα, χωρίς να υποστείς βλάβη ή αδικία, δηλαδή τέτοιους ακριβώς που πρέπει οι σώφρονες άνθρωποι να συναναστρέφονται132.
Από τις φιλοσοφικές ενασχολήσεις να μην αποδοκιμάζεις καθόλου τις διαλεκτικές συζητήσεις και να θεωρείς ότι πλεονεκτούν στις ιδιωτικές ασχολίες, αλλά ότι δεν αρμόζουν στους άρχοντες τού πλήθους ούτε στους μονάρχες. Δεν είναι ούτε συμφέρον ούτε πρέπον, γιά όσους έχουν φρόνηση ανώτερη των άλλων, ούτε οι ίδιοι να ερίζουν με τους συμπολίτες τους ούτε στους άλλους να επιτρέπουν να τους αντιμιλούν133. Αυτή, λοιπόν, η ασχολία να μην σε ικανοποιεί και να προτιμάς την παιδεία που σχετίζεται με τους λόγους, τους οποίους χρησιμοποιούμε στις πράξεις που συμβαίνουν καθημερινά και με τους οποίους σκεφτόμαστε γιά τα κοινά ζητήματα134.
Μέσω αυτής τής παιδείας θα μάθεις να κάνεις εύλογες προβλέψεις γιά τα μέλλοντα να συμβούν135, να προστάζεις χωρίς ανοησία αυτά που πρέπει να πράξει καθένας από τους αρχόμενους136, να κρίνεις σωστά τους καλούς, τους δίκαιους και τους αντίθετους αυτών137, κ’ επιπλέον να τιμάς και να κολάζεις τον καθένα όπως του αξίζει138. Είσαι σώφρων που από τώρα μελετάς αυτά τα πράγματα, επειδή δίνεις και στον πατέρα σου και στους άλλους την ελπίδα ότι – όταν γίνεις μεγαλύτερος και αν επιμείνεις σ’ αυτά – τόσο πολύ θα ξεπεράσεις σε φρόνηση τους άλλους, όσο ακριβώς ξεπέρασε τους πάντες ο πατέρας σου139.
Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια και παραρτήματα:
Αθανάσιος Α. Τσακνάκης Φιλόλογος – Θεολόγος Ξάνθη 2012
Αρχαίο Κείμενο "ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ"
--------------------------------------------
127 Ο Αλέξανδρος βρίσκεται μαζί με τον Φίλιππο, άρα μάλλον είναι χειμώνας και ακόμη δεν έχουν αρχίσει οι στρατιωτικές επιχειρήσεις. Πρόκειται ή γιά τον χειμώνα τού 342 προς 341 π.Χ. ή τού 341 προς 340 π.Χ. Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Μακεδονίας και Αθήνας θα αρχίσει στα 340 π.Χ.
128 Το γήρας τού αποστολέα της θίγεται και σε αυτή την επιστολή. Ωστόσο, τούτες οι συχνές αναφορές στα γεράματα δεν μας επιτρέπουν – λόγω τού ασαφούς τρόπου με τον οποίο είναι συνταγμένες – να κατανοήσουμε τι ακριβώς υπονοεί ο Ισοκράτης: υποφέρει ψυχικά, υποφέρει σωματικά, επιδεικνύει το πάντοτε ακμαίο μυαλό του ή απλώς του αρέσει ο σεβασμός που εμπνέεται από την μεγάλη ηλικία;
129 Η εμφύλια σύγκρουση επίκειται. Ο ρήτορας καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες γιά να διασώσει την «άτακτη» Αθήνα από την οργή τού Φιλίππου. Ο Αλέξανδρος είναι ακόμη μικρός, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να πειστεί ότι είναι «φιλαθήναιος», έστω και αν τώρα δεν τον ενδιαφέρει τίποτε από αυτά.
130 Εννοούνται οι Αθηναίοι που σύχναζαν στην Μακεδονική Αυλή.
131 Η μετριοπάθεια και η ηπιότητα τού Ισοκράτη είναι γνωστές. Στο συγκεκριμένο σημείο δεν αναφέρονται ονόματα. Είναι, όμως, σαφές ότι ανά πάσα στιγμή ο ρήτορας μπορεί να γίνει πιό «συγκεκριμένος».
132 Δύο μαθητές τού Ισοκράτη, ο Θεόπομπος και ο Ισοκράτης από την Απολλωνία, προσπαθούν αυτή την εποχή ν’ αναλάβουν την διαπαιδαγώγηση τού διαδόχου Αλεξάνδρου.
133 Σ’ αυτά τα λόγια υποκρύπτεται και μία παραίνεση προς τον αυριανό μονάρχη. Σχετικές είναι και οι ακόλουθες συμβουλές, τις οποίες δίνει ο Ισοκράτης στον Νικοκλή, τύραννο τής Σαλαμίνας τής Κύπρου (βλέπε στο Β΄ μέρος τού βιβλίου): «να μην φιλονικείς γιά τα πάντα, αλλά γιά όσα θα σε ωφελήσουν αν επικρατήσεις» και «να μην αποδέχεσαι καμμία συντροφιά άσκοπα και αλόγιστα, αλλά συνήθιζε τον εαυτό σου να χαίρεται μ’ εκείνες τις ενασχολήσεις, με τις οποίες και ο ίδιος θα προοδεύεις και στους άλλους θα φαίνεσαι ότι είσαι καλύτερος» και «να θεωρείς σοφούς όχι όσους ερίζουν γιά την ακρίβεια των μικρών πραγμάτων, αλλά όσους σωστά μιλούν γιά τα μεγάλα» (Ισοκράτης, «Περί βασιλείας»).
134 Η διαμάχη μεταξύ των φιλοσοφικών σχολών τής Αθήνας έχει αρχίσει. Επίσης, έχει ξεκινήσει ένας αγώνας δρόμου μεταξύ των αναγνωρισμένων διδασκάλων τής φιλοσοφίας, έπαθλο τού οποίου είναι η θέση τού εκπαιδευτή τού διαδόχου Αλεξάνδρου. Ολόκληρη αυτή η παράγραφος τής επιστολής, καθώς και η αμέσως επόμενη, είναι αφιερωμένες σε τούτον τον αγώνα δρόμου, τού οποίου νικητής θα αναδειχθεί τελικά ο Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης.
135 Διορατικότητα.
136 Ευταξία.
..
Επιλογή Ελληνόγλωσσης Βιβλιογραφίας:
1. Βαρβιτσιώτης Θ., Λεξικόν Αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα, 1997.
2. Buchwald W. – Hohlweg A. – Prinz Ot., Tusculum – Λεξικόν, Εκδ.:
Αθανάσιος Φουρλάς, Αθήνα, 1993.
3. Θεοδωρίδης Χ., Εισαγωγή στη Φιλοσοφία (ανατύπωση), Αθήνα, 2000.
4. Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους, Εκδ.: Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 1971-1979.
5. Κοραής Α., Ισοκράτους λόγοι και επιστολαί μετά σχολίων παλαιών, Παρίσι, 1807.
6. Kroh P., Λεξικό Αρχαίων Συγγραφέων, Εκδ.: University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1996.
7. Λέσκυ Α., Ιστορία τής Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Εκδ.: Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 1990.
8. Λωρέντης Ν., Λεξικόν των Αρχαίων Μυθολογικών, Ιστορικών και Γεωγραφικών Κυρίων Ονομάτων, Βιέννη, 1837.
9. Μανδηλαράς Β., Ισοκράτης – Άπαντα, Εκδ.: Κάκτος, Αθήνα, 1993.
10. Ματσούκας Ν., Ιστορία τής Φιλοσοφίας, Θεσσαλονίκη, 1993.
11. Μερακλής Μ. Γ., Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς – Η ζωή και το έργο του, Εκδ.:ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1966.
12. Συκουτρής Ι., Αρχαία Επιστολογραφία, Αθήνα, 1988.
13. Τσέλλερ-Νέστλε, Ιστορία τής Ελληνικής Φιλοσοφίας, Αθήνα, 2000.
Επιλογή Ξενόγλωσσης Βιβλιογραφίας:
1. Blass G. E. – Benselers G. E., Isokratis orationes, Editio altera stereotypa,
Leipzig, 1913.
2. Cloché P., Isocrate et son temps, Paris, 1963.
3. Desideri A., Storia e storiografia, Εκδ.: G. D’ Anna, Milano, 1989.
4. Dobson J. F., The Greek Orators, London, 1919.
5. Drerup E., Isokratis opera omnia, Leipzig, 1906.
6. Jebb R. C., The Attic Orators From Antiphon to Isaios, New York, 1962.
7. Kennedy G., The Art of Persuasion in Greece, Princeton, 1963.
8. Mathieu G. – Bremond E., Isocrate discours: Texte établi et traduit, Paris, 1928-1986.
9. Nouhaud M., L’ Utilisation de l’ Histoire par les Orateurs Attiques, Paris, 1982.
10. Rhodes P. J., The Athenian Boule, Oxford, 1972.
11. Schiappa E., The Beginnings of Rhetorical Theory in Classical Greece, New Haven, 1999.
12. Too Y. L., The Rhetoric of Identity in Isocrates: Text, power, pedagogy, Cambridge, 1995.
13. Usher S., Greek Oratory: Tradition and Originality, Oxford, 1999.
Πηγή
