O Λέοντας της Αμφίπολης η εύρεση του, η προσπάθεια κλοπής και η τελική αναστήλωση του

O Λέων της Αμφίπολης είναι έργο επιτάφιας πλαστικής του 4ου αιώνα π.Χ., μνημείο πολεμικής δόξας και πράξης. Σύμφωνα με τον καθηγητή Δημήτρη Λαζαρίδη, στήθηκε προς τιμή του Λαομέδοντα από τη Λέσβο, ενός από τους πιο αξιόλογους τριηράρχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου που εγκαταστάθηκαν στην Αμφίπολη, ενώ σύμφωνα με μια εκδοχή βρισκόταν στην κορυφή του Τύμβου Καστά, άποψη που αμφισβητήθηκε. Στις πρόσφατες ανασκαφές που έγιναν εκεί, βρέθηκαν τμήματα της ράχης του γλυπτού καθώς και τα θεμέλια του πρώτου βάθρου, στην κορυφή του λόφου.Η ανεύρεση του μνημείου είναι συνδεδεμένη με τη νεότερη πολεμική ιστορία της Μακεδονίας, καθώς ο εντοπισμός των πρώτων τμημάτων του οφείλεται σε Έλληνες στρατιώτες, που είχαν στρατοπεδεύσει εκεί κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, και μερικά χρόνια αργότερα το 1916 η ανακάλυψη περαιτέρω τμημάτων από Άγγλους στρατιώτες κατά την κατασκευή οχυρωματικών έργων κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου,  οι οποίοι προσπάθησαν να τα μεταφέρουν στα πλοία τους για να τα πάνε στο Βρετανικό Μουσείο,  όταν τους πρόλαβε η επέλαση των Βουλγάρων και η κλοπή αποτράπηκε.

Μετέπειτα, κατά την εκτέλεση των έργων αποξήρανσης του Στρυμόνα από την εταιρεία Μονξ-Γιούλεν την δεκαετία του '30, αποκαλύφθηκαν στις εκβολές του ερείπια αρχαίας γέφυρας και βρέθηκαν μέσα σε λάσπη του ποταμού τεράστια τεμάχια του μαρμάρινου λέοντος. Oι υπεύθυνοι μηχανικοί του έργου Roy W. Gausmann και William Judge κλήθηκαν να αξιολογήσουν τα ευρήματα. Ο Gausmann ενθουσιάστηκε πολύ με την ανακάλυψη και ήρθε αμέσως σε επαφή με τους φίλους του στα γραφεία της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα. Με κάθε νέο κομμάτι που ανακάλυπταν, φούντωνε το όνειρο του Gausmann να δει το άγαλμα ολόκληρο.  Έτσι, ξεκίνησε να μελετάει την πιθανότητα  αναστήλωσης του μνημείου.

Η κα Έφη Νεστορίδη – Πολιτικός Μηχανικός, Αναπλ. Διευθύντρια Υποδομών της ΕΥΔΑΠ στο άρθρο της γράφει:

«Ο κ. Gausmann, εκτός από σπουδαίος μηχανικός για την εποχή του, ήταν και ένας γνήσιος φιλέλληνας. Λάτρευε το κάθε τι Ελληνικό και πριν επιστρέψει στις ΗΠΑ, φρόντισε να κρατήσει δεσμούς με την Ελλάδα βαπτίζοντας το παιδί ενός υπαλλήλου της τ.ΕΕΥ που έτυχε να έχει γεννηθεί την εποχή εκείνη. Το παιδί που βάπτισε ήταν η μητέρα μου, Μυρσίνη (τότε Σταυριανού).  Εμείς, μεγαλώνοντας, τον φωνάζαμε «Παππού» και δεν θα ξεχάσω την μεγάλη συλλογή από βιβλία που είχε γράψει ο ίδιος  ως οδοιπορικά των ταξιδιών του.»

Παρά ταύτα, το 1937, χάρη σε πρωτοβουλία του πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα Λίνκολν ΜακΒη, την ιδιωτική πρωτοβουλία και τη συμπληρωματική ενίσχυση του ελληνικού κράτους, ο Λέων της Αμφίπολης αναστηλώθηκε.

νδεικτικό της συμβολικής σημασίας των λεόντων ως σήματα σε τάφους είναι και το παρακάτω επίγραμμα που έγραψε τον 2ο αι. μ.Χ. ο επιγραμματοποιός Αντίπατρος ο Σιδώνιος για κάποιον Τελευτία του Θευδώρου, ο οποίος, βέβαια, δεν προκύπτει ότι σχετίζεται με την Αμφίπολη ή τον εκεί λέοντα:

«Εἰπέ, λέων, φθιμένοιο τίνος τάφον ἀμφιβέβηκας, βουφάγε; τίς τᾶς σᾶς ἄξιος ἦν ἀρετᾶς; — υἱὸς Θευδώροιο Τελευτίας, ὃς μέγα πάντων φέρτερος ἦν, θηρῶν ὅσσον ἐγὼ κέκριμαι. οὐχὶ μάταν ἕστακα, φέρω δέ τι σύμβολον ἀλκᾶς ἀνέρος· ἦν γὰρ δὴ δυσμενέεσσι λέων.»

Η όλη διαδικασία της ανασκαφής και τα ευρήματα έχουν καταγραφεί λεπτομερώς από τον Όσκαρ Μπρονέρ στο βιβλίο 'The Lion of Amphipolis' το οποίο εκδόθηκε το 1941 στα αγγλικά.

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: “The Lion Monument at Amphipolis”, βιβλίο του Oscar Broneer (Harvard University Press 1941)

Πληροφορίες αντλήθηκαν από τις παρακάτω πηγές:

Πηγή1 / Πηγή2 / Πηγή3