Έχει θέα στη θάλασσα και στο βουνό και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα, τη Δήμητρα και την Κόρη της την Περσεφόνη. Η Δήμητρα ήταν η θεά της γεωργίας και της γονιμότητας, γι’αυτό ο ναός χτίστηκε σε μια εύφορη κοιλάδα, όπου μερικούς αιώνες νωρίτερα, οι κάτοικοι του νησιού τιμούσαν τη θεά σε υπαίθριους χώρους....
Σύμφωνα με τον μύθο, η Περσεφόνη γεννήθηκε από τη συνεύρεση του Δία και της Δήμητρας. Όταν μεγάλωσε, ο Πλούτωνας την ερωτεύτηκε και την απήγαγε, οδηγώντας της στον Άδη. Η Δήμητρα εγκατέλειψε τον Όλυμπο και άρχισε να την αναζητεί μαυροφορεμένη, ώσπου τελικά τη βρήκε στον Άδη.
Έπειτα από παρακλήσεις της, ο θεός του κάτω κόσμου συμφώνησε να αφήνει την Περσεφόνη να ανεβαίνει για έξι μήνες στον πάνω κόσμο και τους υπόλοιπους έξι μήνες να κατεβαίνει στον Κάτω κόσμο....
Όταν η Περσεφόνη ζούσε με τη μητέρα της επικρατούσε καλοκαιρία, ενώ όταν ζούσε με τον Πλούτωνα, η Δήμητρα μαράζωνε και επικρατούσε κακοκαιρία. Για πολλούς αιώνες οι κάτοικοι του νησιού τιμούσαν τη θεά με θρησκευτικές τελετές που πραγματοποιούσαν στον ναό.
Τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, ο ναός μετατράπηκε σε βασιλική εκκλησία, όπου χτίστηκε ένας μικρότερος ναός, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο....
O ναός είναι κατασκευασμένος ολόκληρος από λευκό μάρμαρο σε τετράγωνο σχήμα, με κολώνες στην πρόσοψη του. Στο εσωτερικό του είχε επίσης κολώνες, οι οποίες στήριζαν την οροφή στον ειδικά διαμορφωμένο εσωτερικό χώρο, ο οποίος χρησιμοποιούνταν για τη λατρεία της Θεάς Δήμητρας και της κόρης, όπως μαρτυρούν επιγραφές που βρέθηκαν στο ναό.
Βρίσκετε κοντά στο χωριό άνω Σαγκρί, δίπλα από το βουναλάκι "Πλατιά Ράχη". Λίγα χιλιόμετρα μετά το Σαγκρί, θα συναντήσετε την αντίστοιχη πινακίδα, λίγο πριν την είσοδο του χωριού, στο αριστερό σας χέρι.
Ένας ολομάρμαρος ναός που ανεγέρθηκε για την λατρεία της θεάς Δήμητρας, στη θέση όπου από τον 8ο αιώνα π.Χ. σε ένα διαμορφωμένο υπαίθριο χώρο, ο αγροτικός πληθυσμός ασκούσε τα θρησκευτικά του καθήκοντα.
Ο ναός αποτελεί ορόσημο για την ανάπτυξη της κλασικής αρχιτεκτονικής και αναστηλώθηκε με πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και χρηματοδότηση του Υπουργείου Αιγαίου (1994-2000).
Η ανασκαφή, η αναστήλωση, και η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου στο Σαγκρί της Νάξου βραβεύθηκε στις 4 Ιουνίου 2004 στο Μόναχο με την υψηλότερη διάκριση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Europa Nostra, στην κατηγορία «1d: Αρχαιολογικοί χώροι».
Το αρχιτεκτονικό αυτό σύνολο εντοπίστηκε από τον Ν. Κοντολέοντα το 1949. Ο ίδιος το 1954 έσκαψε και αποσαφήνισε τα λείψανα του ναού. Ο χώρος μελετήθηκε διεξοδικά από ομάδα αρχιτεκτόνων με σειρά προγραμμάτων του Πολυτεχνείου του Μονάχου, σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Εταιρεία κυρίως τη περίοδο 1976 – 1985.
Η μελετητική ομάδα απαρτιζόταν από τους Β. Λαμπρινουδάκη, G. Gruben, Μ. Κορρέ, Αe. Ohnesorg. Καρπός της έρευνας αυτής ήταν μελέτη γραφικής
αποκατάστασης του ναού και της Βασιλικής. Το 1994 η αναστήλωση του ναού εντάχθηκε σε γενικότερο πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αθηνών: «Ανάδειξη Αρχαιολογικών χώρων Νάξου» με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθ. Β, Λαμπρινουδάκη και χρηματοδοτούμενο σε μεγάλο ποσοστό από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το 1995 ξεκίνησε η αναστήλωση των θεμελίων και του στυλοβάτη με επίβλεψη Μ. Μαγνήσαλη, Θ. Μπιλή σύμφωνα με τη μελέτη του καθ. Μ. Κορρέ : “Αναστηλωτικές και άλλες εργασίες στο Ιερό της Δήμητρος στη Νάξο.
Πρόταση αποκαταστάσεως των θεμελίων του ναού έως τη βάση των τοίχων” (Αθήνα 1995) Το επόμενο έτος και αφού είχε ολοκληρωθεί εν μέρει η προηγούμενη μελέτη εκπονήθηκε από τους Θ. Mπιλή – Μ. Μαγνήσαλη, η μελέτη αποκατάστασης: “Έργο αναστήλωσης αρχαϊκού ναού Γύρουλα στο Σαγκρί Νάξου’’, (Αθήνα 1996), βάσει της οποίας και με επίβλεψη από τους ίδιους ολοκληρώθηκε το έργο το 2000.
Στους αρχαίους χρόνους αναπτύχθηκε στην κορυφή αυτού του λόφου ένα σημαντικό ιερό όπου λατρεύονταν θεότητες της ευφορίας της γης. Στα πρώτα χρόνια του ιερού (από τον 8ο π.κ.χ. αιώνα) η λατρεία ασκούνταν στο ύπαιθρο, σε ένα πλάτωμα του λόφου.
Στον λόφο αναπτύχθηκε τον 8ο π.κ.χ. αιώνα μια λατρεία χθονίων θεοτήτων (του κλασικού ζεύγους Δήμητρας και Κόρης), που είχε σαν αποστολή να εξασφαλίζει την ευφορία της γης.
Την εποχή της τυραννίδας του Λύγδαμι, η οποία επικράτησε μετά από εξέγερση του αγροτικού πληθυσμού, η περιοχή γνώρισε ιδιαίτερη ακμή και στο θρησκευτικό της κέντρο κτίσθηκε ένας ολομάρμαρος ναός, χώρος λατρείας της θεάς Δήμητρας και του θεού Απόλλωνα, ο οποίος αποτελεί ορόσημο για την ανάπτυξη της κλασικής αρχιτεκτονικής και παρέχει μοναδικά στοιχεία για τη γνώση των πρωίμων σταδίων της.
Ήταν ένα σχεδόν τετράγωνο οικοδόμημα, με πέντε κίονες στην πρόσοψη ανάμεσα σε παραστάδες. Ο ρυθμός του ήταν ιωνικός, αλλά με ηθελημένα συνοπτικότερες μορφές (έλλειψη κρηπίδας, αρράβδωτοι κίονες, αδρή επιφάνεια τοίχων). Χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στοιχεία που αργότερα θα επικρατήσουν στην κλασική αττική αρχιτεκτονική: μεγάλα θυρώματα, οπτικές εκλεπτύνσεις, δικλινής στέγη-οροφή.
Εκεί δίπλα απ τον ναό υπάρχει το αρχαιολογικό μουσείο του «Γύρουλα», που έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία για τον τρόπο κατασκευής του αλλά και εναρμόνισής του με το φυσικό περιβάλλον. Στις αίθουσες του μουσείου φιλοξενούνται σημαντικά ευρήματα από τον Ναό της Δήμητρας που χρονολογούνται στις αρχές του 6ου π.Χ.
Στα δύο τμήματα του Αρχαιολογικού Μουσείου του «Γύρουλα, εκτίθενται σημαντικά τμήματα που δεν χρησιμοποιήθηκαν κατά τις εργασίες αναστύλωσης του Ναού της Δήμητρας καθώς και αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στον ευρύτερο χώρο.
Στο πρώτο μέρος του μουσείου φιλοξενούνται τμήματα από το αέτωμα, από τη στέγη αλλά και από τους κίονες που βρίσκονταν στο εσωτερικό του ναού, αγάλματα Κούρων και επιγραφές.
Στο δεύτερο μέρος του μουσείου, εκτίθενται ευρήματα από τον παλαιοχριστιανικό ναό: τμήματα του άμβωνα, παράθυρα από μάρμαρο, αλλά και κεραμικά σκευή και εργαλεία.
Η στέγη του αρχαϊκού ναού ήταν όλη κατασκευασμένη μαρμάρινη. Από στατική και κατασκευαστική άποψη είχε έναν απόλυτα ορθολογικό σχεδιασμό.
Οι δοκοί της στέγης στηρίζονταν στους τοίχους και στους εσωτερικούς κίονες οι οποίοι είχαν διαφορετικό ύψος.
Τέτοιας κατασκευής στέγες υπήρχαν στην στοά των Ναξίων και πιθανώς και στον οίκο των Ναξίων στην Δήλο.
Τον 6ο αι. μ.Χ την εποχή του Ιουστινιανού ο πρώτος χριστιανικός ναός καθαιρέθηκε και στην ίδια θέση ανεγέρθηκε ευρύχωρη εκκλησιά του τύπου της τρίκλητις βασιλικής.
Της περισσότερες φόρες, τα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη λαξεύτηκαν αδρά με χριστιανικά σύμβολά, που σχετίζονται με εκείνη την εποχή.
Πίσω απ το μουσείο υπάρχει ποτάμι με ένα μικρο υδροβιότοπο. Ακούσαμε ήχους πουλιών και όπως μας είπε η υπεύθυνη του χώρου, τον χειμώνα η ζωή στο ποτάμι είναι σε αφθονία.
Tο ΚΤΕΛ Νάξου πραγματοποιεί δρομολόγια έως το γειτονικό χωριό Σαγκρί. Ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει ανοικτός για το κοινό όλο το εικοσιτετράωρο. Το Αρχαιολογικό Μουσείο του Γύρουλα είναι ανοικτό καθημερινά από τις 08:30 έως και τις 15:00, εκτός από την Δευτέρα, η είσοδος είναι δωρεάν.
Ευχαριστούμε πολύ την υπεύθυνη του μουσείου για την ξενάγηση και τις πληροφορίες που μας έδωσε.
Πηγή
