Η κατασκευή χρονολογείται στα μέσα του 14ου αιώνα π.Χ. είναι μνημειώδης και κόβει την ανάσα. Ένας μακρύς λαξευτός δρόμος 20 μέτρων καταλήγει στον νεκρικό θάλαμο, μια μεγάλη αίθουσα 42 τετραγωνικών μέτρων. Τις τέσσερις πλευρές της αίθουσας περιτρέχει λαξευτό πεζούλι. Η κατάρρευση της οροφής διατάραξε σε κάποιο βαθμό τη θέση του νεκρού και των αντικειμένων του, παράλληλα όμως κάλυψε και προστάτεψε το ταφικό στρώμα από μεταγενέστερες επεμβάσεις. Στο δάπεδο βρέθηκε ένας άνδρας, 40-50 ετών:
«Η ταφή αυτή είναι πάρα πολύ σημαντική, γιατί ήταν μοναδική, ασύλητη και περιείχε όλα τα κτερίσματα του νεκρού δίπλα του. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζουμε ότι είναι ένας άνδρας, ένας άρχοντας που ανήκε στην ανώτερη κοινωνική τάξη της εξουσίας του ανακτόρου» επισημαίνει η Δρ. Αλεξάνδρα Χαραμή, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας, που μοιράζεται τη διεύθυνση της ανασκαφής στο Προσήλιο με τον δρ. Γιάννη Γαλανάκη, Επίκουρο Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Cambridge.
Η αξία της συγκεκριμένης ανασκαφής έγκειται στο ότι ανέδειξε ένα από τα καλύτερα μέχρι σήμερα τεκμηριωμένα ταφικά σύνολα της ανακτορικής περιόδου στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεμονωμένες ταφές με σημαντικά ευρήματα σώζονται εξαιρετικά σπάνια σε μνημειακούς μυκηναϊκούς θαλαμωτούς τάφους, καθώς αυτοί χρησιμοποιούνται συνήθως για πολλαπλές ταφές και για πολλές γενιές, με αποτέλεσμα να διαταράσσονται ή να υφαρπάζονται τα κτερίσματά τους. Συνεπώς, το σημαντικό στην περίπτωση του τάφου του Προσηλίου είναι ότι όλα τα αντικείμενα που βρέθηκαν συσχετίζονται με τον μοναδικό νεκρό που ενταφιάστηκε εκεί.
Εντοπίστηκαν πάνω από δέκα επικασσιτερωμένα αγγεία, ζεύγος στομίδων (τμήματα από χαλινάρια αλόγων), εξαρτήματα τόξου, βέλη, περόνες, κοσμήματα από διάφορα υλικά, κτένια, ένας σφραγιδόλιθος και ένα σφραγιστικό δαχτυλίδι.
Ο απεσταλμένος του Euronews στο Προσήλιο της Βοιωτίας, Γιώργος Μητρόπουλος αναφέρει:
«Ο εύπορος νεκρός καταγόταν μάλλον από τον Ορχομενό. Ορχομενός και Θήβα ήταν τα δύο σημαντικότερα μυκηναϊκά κέντρα εκείνης της εποχής στη Βοιωτία. Λαμπρά δείγματα του μυκηναϊκού πολιτισμού αλλά και ταφικά κτερίσματα από άλλους τάφους βρίσκονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας».
Μια μεγάλη ενότητα του νεότευκτου μουσείου της πόλης είναι αφιερωμένη στα πλούσια ευρήματα από τα ανακτορικά κέντρα της Βοιωτίας. Η μυκηναϊκή περίοδος χαρακτηρίζεται από μεγάλη ανάπτυξη των τεχνών, από τη χρήση της Γραμμικής Β΄ και την ένταση των εμπορικών σχέσεων με τις αυτοκρατορίες της ανατολικής Μεσογείου.
Η αρχαιολόγος Αθηνά Παπαδάκη, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για εκείνη την εποχή:
«Η Θήβα και ο Ορχομενός ήταν από τις πιο σημαντικές πόλεις στον μυκηναϊκό κόσμο. Μάλιστα από την περιοχή της Βοιωτίας, τις ακτές της Βοιωτίας ξεκίνησε και οι Έλληνες για τον Τρωικό πόλεμο. Το μυκηναϊκό σύστημα διοίκησης στηριζόταν στα ανάκτορα. Το ανάκτορα λειτουργούσε ως κέντρο της πολιτικής, οικονομικής και θρησκευτικής ζωής μιας μεγάλης και ευρείας περιοχής».
Η ανασκαφή είναι αποτέλεσμα του πενταετούς προγράμματος συνεργασίας ανάμεσα στο Υπουργείο Πολιτισμού και τη Βρετανική Σχολή Αθηνών-Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Το 2018 θα γίνει η μελέτη των ευρημάτων από τον τάφο του Προσήλιου, ενώ το 2019 θα έχουμε τη συνέχεια της ανασκαφής.
