Ο Πίνδαρος χαρακτηρίζει τα Λύκαια ως τη σημαντικότερη γιορτή των Ελλήνων, μετά τα Ελευσίνια μυστήρια και οι αρχαιότερα των Παναθήναιων.
Σύμφωνα με τον Παυσανία ο Λυκάονας θυσιάζει στο βωμό του Λυκαίου Διός ένα ανθρώπινο βρέφος (Παυσ. 8, 2, 1-6)
[6.1] τὰ μὲν δὴ ἐς τοὺς βασιλεῖς πολυπραγμονήσαντί μοι κατὰ ταῦτα ἐγενεαλόγησαν οἱ Ἀρκάδες: κοινῇ δὲ Ἀρκάσιν ὑπῆρχεν ἐς μνήμην τὰ μὲν ἀρχαιότατα ὁ πρὸς Ἰλίῳ πόλεμος, δεύτερα δὲ ὁπόσα ἀμύνοντες Μεσσηνίοις Λακεδαιμονίων ἐναντία ἐμαχέσαντο: μέτεστι δὲ καὶ πρὸς Μήδους σφίσιν ἔργου τοῦ ἐν Πλαταιαῖς. [6.2] Λακεδαιμονίοις δὲ ἀνάγκῃ πλέον καὶ οὐ μετ' εὐνοίας ἐπί τε Ἀθηναίους συνεστρατεύσαντο καὶ ἐς τὴν Ἀσίαν μετὰ Ἀγησιλάου διέβησαν, καὶ δὴ καὶ ἐς Λεῦκτρα αὐτοῖς τὰ Βοιωτικὰ ἠκολούθησαν. τὸ δὲ ὕποπτον τὸ ἐς τοὺς Λακεδαιμονίους ἀλλαχοῦ τε ἐπεδείξαντο καὶ μετὰ τὸ ἀτύχημα Λακεδαιμονίων τὸ ἐν Λεύκτροις παρὰ Θηβαίους αὐτίκα ἀπ' αὐτῶν μετέστησαν. Φιλίππῳ δὲ καὶ Μακεδόσιν ἐν Χαιρωνείᾳ καὶ ὕστερον ἐν Θεσσαλίᾳ πρὸς Ἀντίπατρον οὐκ ἐμαχέσαντο μετὰ Ἑλλήνων, οὐ μὴν οὐδὲ τοῖς Ἕλλησιν ἐναντία ἐτάξαντο. [6.3] πρὸς Γαλάτας δὲ τοῦ ἐν Θερμοπύλαις κινδύνου φασὶ Λακεδαιμονίων ἕνεκα οὐ μετασχεῖν, ἵνα μή σφισιν οἱ Λακεδαιμόνιοι κακουργοῖεν τὴν γῆν ἀπόντων τῶν ἐν ἡλικίᾳ: συνεδρίου δὲ τῶν Ἀχαιῶν μετέσχον οἱ Ἀρκάδες προθυμότατα Ἑλλήνων. ὁπόσα δὲ αὐτοῖς οὐχὶ ἐν κοινῷ, κατὰ πόλεις δὲ ἰδίᾳ συμβεβηκότα εὕρισκον, ἀποθησόμεθα αὐτῶν ἕκαστον ἐς τὸ οἰκεῖον τοῦ λόγου.[6.4] εἰσὶν οὖν ἐς Ἀρκαδίαν ἐσβολαὶ κατὰ τὴν Ἀργείαν πρὸς μὲν Ὑσιῶν καὶ ὑπὲρ τὸ ὄρος τὸ Παρθένιον ἐς τὴν Τεγεατικήν, δύο δὲ ἄλλαι κατὰ Μαντίνειαν διά τε Πρίνου καλουμένης καὶ διὰ Κλίμακος. αὕτη δὲ εὐρυτέρα τέ ἐστι καὶ ἡ κάθοδος εἶχεν αὕτη βασμίδας ποτὲ ἐμπεποιημένας: ὑπερβαλόντων δὲ τὴν Κλίμακα χωρίον ἐστὶν ὀνομαζόμενον Μελαγγεῖα, καὶ τὸ ὕδωρ αὐτόθεν τὸ πότιμον Μαντινεῦσι κάτεισιν ἐς τὴν πόλιν. [6.5] προελθόντι δὲ ἐκ τῶν Μελαγγείων, ἀπέχοντι τῆς πόλεως στάδια ὡς ἑπτὰ ἔστι κρήνη καλουμένη Μελιαστῶν: οἱ Μελιασταὶ δὲ οὗτοι δρῶσι τὰ ὄργια τοῦ Διονύσου, καὶ Διονύσου τε μέγαρον πρὸς τῇ κρήνῃ καὶ Ἀφροδίτης ἐστὶν ἱερὸν Μελαινίδος. ἐπίκλησιν δὲ ἡ θεὸς ταύτην κατ' ἄλλο μὲν ἔσχεν οὐδέν, ὅτι δὲ ἀνθρώπων μὴ τὰ πάντα αἱ μίξεις ὥσπερ τοῖς κτήνεσι μεθ' ἡμέραν, τὰ πλείω δέ εἰσιν ἐν νυκτί. [6.6] ἡ δὲ ὑπολειπομένη τῶν ὁδῶν στενωτέρα ἐστὶ τῆς προτέρας καὶ ἄγει διὰ τοῦ Ἀρτεμισίου. τούτου δὲ ἐπεμνήσθην καὶ ἔτι πρότερον τοῦ ὄρους, ὡς ἔχοι μὲν ναὸν καὶ ἄγαλμα Ἀρτέμιδος, ἔχοι δὲ καὶ τοῦ Ἰνάχου τὰς πηγάς. ὁ δὲ Ἴναχος ἐφ' ὅσον μὲν πρόεισι κατὰ τὴν ὁδὸν τὴν διὰ τοῦ ὄρους, τοῦτό ἐστιν Ἀργείοις καὶ Μαντινεῦσιν ὅρος τῆς χώρας: ἀποστρέψας δὲ ἐκ τῆς ὁδοῦ τὸ ὕδωρ διὰ τῆς Ἀργείας ἤδη τὸ ἀπὸ τούτου κάτεισι, καὶ ἐπὶ τούτῳ τὸν Ἴναχον ἄλλοι τε καὶ Αἰσχύλος ποταμὸν καλοῦσιν Ἀργεῖον.
Η θυσία ωστόσο γινόταν κρυφά από το λαό (Παυσ. 8, 38, 7)
[38.7] ἔστι δὲ ἐπὶ τῇ ἄκρᾳ τῇ ἀνωτάτω τοῦ ὄρους γῆς χῶμα, Διὸς τοῦ Λυκαίου βωμός, καὶ ἡ Πελοπόννησος τὰ πολλά ἐστιν ἀπ' αὐτοῦ σύνοπτος: πρὸ δὲ τοῦ βωμοῦ κίονες δύο ὡς ἐπὶ ἀνίσχοντα ἑστήκασιν ἥλιον, ἀετοὶ δὲ ἐπ' αὐτοῖς ἐπίχρυσοι τά γε ἔτι παλαιότερα ἐπεποίηντο. ἐπὶ τούτου τοῦ βωμοῦ τῷ Λυκαίῳ Διὶ θύουσιν ἐν ἀποῤῥήτῳ: πολυπραγμονῆσαι δὲ οὔ μοι τὰ ἐς τὴν θυσίαν ἡδὺ ἦν, ἐχέτω δὲ ὡς ἔχει καὶ ὡς ἔσχεν ἐξ ἀρχῆς.
Σύμφωνα με νεότερους ερευνητές ερμηνευόταν ως μία γιορτή ενός Θεού Λύκου ο οποίος αργότερα ταυτίστηκε με το Δία που έγινε το ιερό ζώο του Λυκαίου Διός. Επειδή ο λύκος αποτελεί το σύμβολο της άνοιξης, έτσι οι γιορτές τελούνταν την άνοιξη.
Τα αρχαία Λύκαια χωρίζονται σε δύο μέρη, το Θρησκευτικό μέρος με τη θυσία στο βωμό του Λυκαίου Διός, και στους αθλητικούς αγώνες. Ως τόπος τέλεσης της γιορτής ήταν το ιερό του Πάνος στο Λύκαιο όρος, αργότερα στα χρόνια του Παυσανία η λατρεία τελούνταν στη Μεγαλόπολη όπου υπήρχε και το «άβατο» ιερό του Λυκαίου Διός. Μπροστά από το βωμό υπήρχαν δύο κίονες στραμμένοι προς την ανατολή, επί των οποίων στηριζόταν δύο επίχρυσοι επιχείρηση αετοί.
Οι αγώνες διεξάγονταν στον ιππόδρομο του στο αρχαίο στάδιο του Λυκαίου όρους σε υψόμετρο 1.200 μέτρων. Τα αγωνίσματα των ανδρών ήταν η συνωρίδα, το πωλικό και το τέλειο τέθριππον, η ιπποδρομία, το στάδιον, η πάλη, η πυγμαχία, ο δόλιχος,ο δίαυλος, το πένταθλον και το παγκράτιον. Τα παιδιά αγωνίζονταν στο στάδιον, στην πάλη και στην πυγμαχία.
Δεν έχει εξακριβωθεί που διανυκτέρευαν οι αθλητές και οι θεατές που έρχονται στο Λύκαιο όρος νωρίς, η πιθανότερη εκδοχή είναι σε μία στοά κοντά στον τόπο τέλεσης του αγώνα.
Δάμαρχος ο Παρρασιεύς
Ο Δάμαρχος ο Παρρασιεύς ήταν αρχαίος έλληνας ολυμπιονίκης και πυγμάχος, όπως αναφέρεται μετά την τελετή που έγινε στα Λύκαια μεταμορφώθηκε σε λυκάνθρωπος, και ξανάγινε άνθρωπος μετά από 10 χρόνια.
Ο Παυσανίας ερεύνησε τον ρόλο του λυκανθρώπου στο έργο «Ελλάδος Περιήγησις», σύμφωνα με το θρύλο αρχαία Λύκαια το Θησίο τρώγεται από έναν από τους συμμετέχοντες, ο οποίος μεταμορφώνεται σε λύκο, σύμφωνα με τον Παυσανία θα μπορούσε να γίνει και πάλι άνθρωπος αν απείχε από την ανθρώπινη σάρκα για δέκα χρόνια, Αν όμως γευόταν σάρκα ανθρώπου θα παρέμεινε λύκος για πάντα. (Παυσ. 8, 2, 6)
[2.6] ἐν δὲ τῷ παντὶ αἰῶνι πολλὰ μὲν πάλαι συμβάντα, δὲ καὶ ἔτι γινόμενα ἄπιστα εἶναι πεποιήκασιν ἐς τοὺς πολλοὺς οἱ τοῖς ἀληθέσιν ἐποικοδομοῦντες ἐψευσμένα. λέγουσι γὰρ δὴ ὡς Λυκάονος ὕστερον ἀεί τις ἐξ ἀνθρώπου λύκος γίνοιτο ἐπὶ τῇ θυσίᾳ τοῦ Λυκαίου Διός, γίνοιτο δὲ οὐκ ἐς ἅπαντα τὸν βίον: ὁπότε δὲ εἴη λύκος, εἰ μὲν κρεῶν ἀπόσχοιτο ἀνθρωπίνων, ὕστερον ἔτει δεκάτῳ φασὶν αὐτὸν αὖθις ἄνθρωπον ἐκ λύκου γίνεσθαι, γευσάμενον δὲ ἐς ἀεὶ μένειν θηρίον.
Ο θρύλος αναφέρεται και στην Πολιτεία του Πλάτωνα όμως στην εκδοχή του Πλάτωνος δεν υπάρχει κάποια αναφορά ότι η μεταμόρφωση αυτή μπορούσε να αναιρεθεί.
Βιβλιογραφία:
- Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, 8.2.6
- Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις, 6.8.2
- Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία, κεφ. 34.(22.)
- Πλάτων, Πολιτεία, 565d-e
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, Έκδοση 1989, τόμος 39, σελ. 281-282
- Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παύλος Δρανδάκης, Εκδοτικός Οργανισμός ο «ΦΟΙΝΙΞ» ΕΠΕ, Έκδοσις Δευτέρα, τόμος 16, σελ. 332-333
- «Το Λύκαιον όρος κατά τη διαδρομή των αιώνων», Κ. Ποταμιάνος, Έκδοση του Συλλόγου των Απανταχού Κοτυλίων, Αθήνα 2005, σελ. 187, 190, 388-394.
Πληροφορίες αντλήθηκαν από τις παρακάτω πηγές:
Πηγή1 / Πηγή2
